هورمون ماده‌ای است که از سلول ترشحی خارج ، و از طریق خون یا مایع بین سلولی به سلول هدف می‌رسد و فعالیت آنرا تغییر می‌دهد.
انواع هورمونها
هورمونها از نظر ترکیب شیمیایی به سه دسته تقسیم می‌شوند :
هورمونهای پپتیدی : که می‌توانند پپتید ساده باشند یا گلیکوپپتید. یک هورمون پپتیدی ساده در بدن انسان مثل انسولین و هورمون گلیکوپپتیدی مثل FSH و LH
هورمونهای استروئیدی : که از کلسترول منشا می‌گیرند مثل هورمونهای جنسی (استروژن ، تستسترون)
هورمونهای آمینی : که فقط از یک اسیدآمینه یکروزین تشکیل یافته‌اند که شامل هورمونهای تیروییدی و هورمونهایی می‌باشند که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند و عبارتند از دوپامین ، آدرنالین و نورآدرنالین
نحوه حمل و انتقال هورمون در خون
آن دسته از هورمونهایی که در آب محلولند در خون حل شده و آزادانه در خون می‌گردند. مثلا هورمون انسولین که آزادانه در خون حل شده و انتقال می‌یابد. ولی هورمونهایی که در آب محلول نیستند، مثل هورمونهای تیروئیدی و استروئیدی به یکی از پروتئینهای خون باند شده و به کمک آن حمل می‌گردد. در کبد ، پروتئینی ساخته می‌شود به نام SBG (پروتئین باند شونده به هورمونهای جنسی) که این پروتئین به هورمونهای جنسی چسبیده و آنها را حمل می‌کند.
این عمل باعث می‌شود که این هورمونها از طریق کلیه دفع نگردند. زیرا جنس این هورمونهای استروئیدی بوده و فسفولیپیدهای غشای سلولهای کلیه حل شده و به نفرون ریخته شده و به نفرون ریخته شده و از طریق ادرار دفع می‌گردند. ولی وقتی که یک پروتئین به این هورمونها باند شود، دیگر قادر به عبور از غشای سلولهای کلیه نبوده و دفع نمی‌گردند. همچنین در اثر باند شدن پروتئین به این هورمونها ، هورمون اثر دراز مدتی می‌تواند دربدن داشته باشد. البته چسبندگی هورمون به پروتئین کریر خود یک ترکیب ناپایدار است و در مواقع لازم هورمون از پروتئین کریر جدا می‌شود.
نحوه تاثیر هورمونها
لازمه تاثیر هورمون به سلول هدف وجود گیرنده یا رسپتور در سلول هدف است. این گیرنده‌ها در سلول هدف می‌توانند غشایی باشند یا داخل سلولی. هورمونهایی که می‌توانند از غشا عبور کنند (هورمونهای تیروییدی و استروییدی) گیرنده‌شان در داخل سلول است ولی هورمونهای پپتیدی و هورمونهایی که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند، قادر به عبور از غشای سلول نیستند. در نتیجه گیرنده آنها در غشای سلول قرار دارد.
عوامل موثر در تنظیم ترشح هورمون
سیستم کنترل فیدبکی (Feed back)
در این نوع تنظیم مخصوص کار هورمون بر روی ترشح هورمون اثر می‌گذارد. مثل هورمون انسولین و اثرش روی قند خون. انسولین قند خون را کم می‌کند. با کم شدن قند خون ترشح هورمون انسولین کاهش می‌یابد.
سیستم کنترلی فیدفوروارد (Feed for ward)
عاملی که روی ترشح هورمون اثر می‌کنند اثرش را به صورت یک طرفه دیکته می‌کند مثل هورمون تیروکسین و اثر سرما روی آن. با سرد شدن هوا میزان ترشح هورمون تیروکسین افزایش می‌یابد. ولی سرمای هوا و هورمون تیروکسین با هم حلقه فیزیکی تشکیل نمی‌دهند.
تنظیم گیرنده‌های هورمون
اهمیت تنظیم گیرنده‌های هورمون به همان اندازه تنظیم خود هورمون می‌باشد. مثلا نوعی بیماری دیابت وجود دارد به نام دیابت غیر وابسته به انسولین که در آن کمبود هورمون انسولین وجود ندارد بلکه کمبود گیرنده‌های انسولین مطرح است. جنس گیرنده‌ها هم از پروتئین است و گیرنده‌ها هم نیاز به تنظیم دارند. بطوری که اگر در بدن قسمتی وجود داشته باشد که نیاز به هورمون خاص بیشتری دراد آن قسمت گیرنده‌های هورمونش افزایش می‌یابد.
چگونگی اندازه‌گیری مقدار هورمونها
در بیماری‌های مختلف مقدار هورمونها در خون افزایش یا کاهش می‌یابد و پزشک می‌تواند این گونه بیماری‌ها را با دانستن مقدار یک هورمون تشخیص دهد. از این رو، پس از معاینه‌ی بیمار اگر برخی از نشانه‌های بیماری هورمونی را در او تشخیص دهد، بررسی هورمونی را به بیمار پیشنهاد می‌کند . در بخش هورمون‌شناسی از او مقداری خون می‌گیرند و با کمک ابزارها و روشهای زیست‌شیمیایی میزان هورمونها در خونش اندازه‌گیری می‌شود.
اندازه‌گیری هورمونها
به طور معمول مقدار هورمونها در خون بسیار پایین است. بنابراین، برای اندازه‌گیری هورمونها باید از ابزارهای بسیار حساسی استفاده کرد تا بتوان بین مقدار عادی و غیر عادی تفاوت گذاشت. در همه‌ی روشهای اندازه‌گیری هورمونها، پادتن‌ها(آنتی‌بادی‌ها) نقش بنیادی دارند. از آن‌جا که هر نوع پادتن فقط به یک نوع مولکول خارجی متصل می‌شود، می‌توان با تزریق تک تک هورمونها به جانورانی مانند خرگوش دستگاه ایمنی آنها را به ساختن پادتن‌های ویژه‌ی آن هورمونها وادار کرد. برای مثال، با تزریق انسولین انسانی به خرگوش، دستگاه ایمنی جانور که این مولکول را بیگانه می‌پندارد، به تولید پادتنی می‌پردازد که فقط به انسولین انسانی متصل می‌شود. این پادتن‌ها را می توان از خون جانور جدا و برای اندازه گیری هورمونها به کار برد.
سنجش رادیو ایمنی
اصول سنجش رادیو ایمنی این گونه است:
1. مقدار زیادی پادتن برای هورمون مورد نظر فراهم می‌شود.
2. مقداری هورمون خالص با ایزوتوپ رادیواکتیو، نشاندار می‌شود.
3. مقداری از پلاسمای خون فرد مورد نظر را با پادتن آماده شده و مقدار مشخصی هورمون نشاندار، مخلوط می‌کنند. در این مخلوط، هورمون پلاسما با هورمون نشاندار بر سر اتصال به پادتن با هم رقابت می‌کنند. در این رقابت مقدار هر کدام از هورمونهای غیر نشاندار و نشاندار، با غلظت آنها متناسب است. البته مقدار پادتن باید کمتر از آن باشد که همه‌ی هورمون نشاندار و هورمون غیر نشاندار به آن متصل شوند.
4. پس از آن که رقابت به پایان رسید، مجتمع هورمون- پادتن از مخلوط جدا و مقدار هورمون رادیو اکتیو با دستگاه رادیو اکتیوسنج، اندازه‌گیری می‌شود.