قارچ ها بسیار متنوع وگوناگونند دسته ای تک سلولی هستند که بیشتر بیماریزا می باشند که موجب بروز بیماریهای قارچی در انسان و گیاهان می شوند . شایعترین آنها قارچ کچلی و دیگر قارچهایی است که روی پوست بدن جانداران به ویژه گوشتخواران ضایعاتی مانند نوعی بیماری پوستی بوجود می آورد و از برخی جانوران چون سگ و گربه به انسان سرایت می کنند و یا قارچی که بر روی بوته تیره گندمیان نشو و نما می کند که موجب خسارت به محصول شده و بیماری زنگ را ایجاد می کند. گروهی به صورت توده ای به رنگهای مختلف در روی موادغذایی و میوه ها زندگی می کنند.
تاریخچه پرورش قارچ خوراکی
تاریخ مصرف قارچهای خوراکی به عنوان غذا و دارو به زمانی بسیار دور بر می گردد . حتی انسانهای نخستین از خواص ویژه قارچها اطلاع داشته اند .
آزتکها از قارچها به عنوان مواد توهم زا در فالگیری استفاده می کردند و قارچ را گوشت خدا می نامیدند .
قارچها به سه دسته تقسیم شده اند که عبارتند از :
1- قارچهای دارویی
2- قارچهای خوراکی
3- قارچ های سمی
قارچهای خوراکی و سمی
سوال معمول از یک قارچ شناس ، چگونگی تشخیص قارچ خوراکی از قارچ سمی است . وافعیت این است که تشخیص ظاهری این قارچها بسیار مشکل است .
هر چند بعضی افراد شیوه های ساده ای را برای تشخیص صحرایی این قارچها توصیه کرده اند ، لیکن به علت نبود اطمینان و کارایی دقیق این روشها ، تنها راه مطمئن ، شناسایی دقیق آنهاست .
به همین دلیل راه حل صحیح این است که گونه های مختلف قارچ خوراکی را به دقت شناسایی کرده و از مصرف قارچهای شناخته نشده ، خودداری شود . حتی شناسایی خانواده و جنس نیز کفایت نمی کند . زیرا در بسیاری از خانواده ها و جنسها ممکن است گونه های خوراکی و غیر خوراکی وجود داشته باشد .
در هنگام برخورد اولیه با قارچ جدید ، حتما باید جانب احتیاط را رعایت کنیم ، چون احتمال بروز حالت حساسیت و سمیت نسبت به آن در انسان وجود دارد .
در جنس (آمانیتا) گونه های بسیار سمی و کشنده ایی وجود دارد . بنابراین از مصرف این گروه از قارچهای کلاهکدار باید جدا خودداری کرد .
قارچ های خوراکی :
قارچ های پرورشی که در محیط مصنوعی با تنظیم میزان رطوبت درجه گرمای مناسب و آماده سازی خاک محل کشت پرورش داده می شوند. این گونه قارچ ها در سطح وسیع در جا هایی به نام ( خانه یا سالن قارچ) بطور صنعتی بذر پاشی و محصول برداری می شوند. برای تهیه محیط کشت در متون جعبه کم عمق چوبی را پر از خاک برگ می کنند و به مدت 4 روز در اتوکلاو می گذارند تا عاری از هر گونه باکتری و بذر های قارچ سمی شود سپس رشته های (تان یا میسیلوم)را در این محیط کشت می کنند. پس از سه هفته قارچ ها سر از زمین بیرون می آورند. مهمترین قارچ هایی که از دید اقتصادی درامدزا و از نظر ارزش غذایی بر دیگر قارچ ها برتری دارند عبارتند از :
1. قارچ صدفی
Pleurotus Osteratus
2.قارچ دکمه ای
Agaricus Bisporus
3.قارچ معمولی
Agaricus Bitorqis
قارچ منشا انواع آنزیم ها است به همین دلیل در آزمایشگاهها قارچ را به عنوان جزء اصلی محیط کشت نمونه های آزمایش پزشکی و میکروبها به کار می گیرند. قارچ گران قیمت چینی به نام Tremella Fuciformissقارچی است گندرو با گونه گوش طلایی که شبیه گل ارکیده است بسیار مطبوع است. و گونه دیگر گوش نقره ای یا Silver Ear است که خوراکی می باشد و طرفداران بسیار زیادی در ایلات متحده دارد به طوری که موسسه بزرگی مانند Kennett در پنسیلوانیا که درصد زیادی از قارچ آمریکا را تامیین می کند بیشترین فروش را از این نوع دارد.کشت قارچ در کشور ما با تمام جوانی پیشرفتهای چشمگیری داشته است. این پیشینه شریف تلاش نوینی است بر پایه سنتی و با استفاده از تجربه های دیرین نیاکان کشاورزمان و بر فرهنگ پر بار چندین سره تکیه دارد. کشت و پرورش قارچ در چنین زمینه ای همراه با استفاده از دانش امروز و تکنولوژی پیشرفته و به روشهای اصولی و فنی انجام می گیرد
فواید پرورش قارچ
بر خلاف قارچهایی که به طور طبیعی از طبیعت جمع آوری می شوند ، درباره قارچهای پرورشی این اطمینان خاطر وجود دارد که حتما خوردنی است . تمایل عمومی به انتشار قارچهای خوراکی طی قرنهای متمادی به استفاده ومصرف آنها کمک شایانی کرده است . در حال حاضر قارچ در تمام دنیا غذای مفید ، لذیذ، خوش طعم ، خوشمزه و کاملی به حساب می آید . بقایای گیاهی از قبیل کاه، برگ و سایر مواد زاید کشاورزی ، بقایای محصولات جنگلی و ضایعات صنعتی سلولز دار کمتر مورد استفاده قرار میگیرند ، و اغلب با آتش زدن یا روشهای دیگر از بین می روند . اما با روشهای مختلف بقایای گیاهی را به مواد اولیه برای پرورش قارچهای خوراکی تبدیل و کمپوست مصرف شده را به عنوان کود آلی مرغوب در باغها و مزارع استفاده می کنند . از دیگر مزایای کشت و پرورش قارچهای خوراکی امکان پرورش آنها در اتاقهایا سالنهای دربسته است ، بخصوص در مواقعی که هدف ، صرفه جویی دراستفاده از زمین باشد . در سالنها قارچ را بر روی قفسه های عمودی پرورش داده و بیشتری میزانمحصول در واحد سطح را نسبت به سایر سبزیجات و گیاهان گلخانه ای تولیدمی کنند .با توجه به رشد بسیار سریع قارچهای خوراکی ، پرورش قارچ کاری مفید و پرمنفعت و سود آور است . بعضی از قارچهای خوراکی از قبیل پلوروتوس ، در تجزیه کاه موثر است و میتوان از آنها به منظور تبدیل کاه به یک جیره غذایی غنی و پر ارزش برای حیوانات اهلی استفاده کرد .
روش پرورش قارچ صدفی
وسائل مورد نیاز:
1- کاه و کلش گندم یا برنج
2- بشکه 220 لیتری سربریده یا دیگ بزرگ
3- اجاق گاز
4-اسپان ( بذر قارچ)
5- کیسه کود شیمیایی خالی
6-کیسه پلاستیکی به ابعاد 40 در 80 سانتیمتر ( پلاستیکهای خیاری )
روش کار
در صورت امکان بهتر است ابتدا کاه ها را به قطعات 5 تا 6 سانتیمتری خرد کنید ( کاه های خرد نشده نیز قابل کاشت است) .
کیسه های خالی کود شیمیایی را تا نیمه از کاه گندم یا برنج پر کنید .
کیسه های حامل کاه را در آب در حال جوش داخل بشکه یا دیگ ، به مدت 45 دقیقه قرار دهید . بدین طریق کاه ها ضد عفونی خواهد گردید .
کیسه ها را به مکان تمیز منتقل نمایید و 24 ساعت منتظر بمانید تا آب اضافی آن خارج گردد .
رطوبت مطلوب به نحوی است که وقتی یک مشت کاه را در دست فشار میدهیدچند قطره آب از آن بچکد .
کاههای ضد عفونی شده را به ارتفاع حدود 20 – 30 سانتیمتر در داخل کیسه های پلاستیک منتقل و با دست خوب فشرده نمایید .
سپس بر روی آن یک لایه بذر بپاشید . این عمل را تا پر شدن کامل پلاستیک انجام دهید . و در نهایت درب پلاستیک را ببندید.
حدود 4-3 لایه کاه و بذر روی همدیگر قرار خواهند گرفت . در هر پلاستیک حدود 200 گرم بذر کافی است .
لازم است قبل از کاشت در کف کیسه پلاستیک تعداد 6-4 سوراخ به قطر یک سانتیمتر ایجاد نمایید .
کیسه های کاشته شده به روش فوق را در مکانی با حرارت 20-30 درجه سانتیگراد نگهداری نمایید .تامین حرارت در هفته اول بسیار ضروری است .
بعد از سفید شدن کامل پلاستیکها با میسلیومها ( 20 تا 30 روز بعد از کاشت ) پلاستیکها را با تیغ برش دهید و یا آنها را به طور کامل از بسته جدا نمایید تا قارچها فضای مناسب برای رشد داشته باشند .
بعد از جدا سازی پلاستیکها بدنه بستر در معرض هوای خشک صدمه خواهد دید پس نسبت به تامین رطوبت هوا به صورت جدی اقدام گردد . مناسبترین رطوبت هوا 85 تا 90 درصد می باشد .
حداکثر تا یک هفته بعد از برش پلاستیکها قارچهای کوچک در بدنه بستر ظاهر و پس از چند روز بزرگ و قابل برداشت خواهند شد . بهترین زمان برداشت زمانی است که لبه های قارپ به سمت بالا بر نگردد . برای برداشت قارچ میتوانید ساقه قارچ را با دست گرفته و بپیچانید .
در سطوح کوچک با اسپری نمودن بدنه بستر از خشک شدن بستر جلوگیری کنید و اگر چنانچه بدنه بستر خشک شد میتوان نسبت به آبیاری آن اقدام نمود در این صورت احتمال دارد رنگ کاه به درون قارچ منتقل گردد .
برای بالا بردن میزان رطوبت میتوانید کف اطاق پرورش را دائما با آب خیس نمایید – برای تشکیل کلاهک و تغییر رنگ آن نور کافی لازم است .
نور مورد نیاز جهت مکان کشت نور طبیعی اطاق کافی است .
با روش فوق 3-4 هفته به طور متناوب برداشت قارچ خواهید داشت .
فواصل بسترها از یکدیگر حدود 30 سانتیمتر باید باشد تا از تداخل کلاهکهای قارچ با یکدیگر جلوگیری گردد .
از ورود حشارت به داخل مکان پرورش جدا ممانعت گردد و در صورت مشاهده مگسهای ریز ( مگس سرکه ) نسبت به مبارزه آنها اقدام گردد .
جهت تولید میتوان از مکانهایی مانند : پیلوت منازل – انبارهای خالی – گلخانه های پوشیده شده با پوشش و حتی پارکینگ استفاده نمود .
در تمام فصول میتوان نسبت به کاشت اقدام نمود . در زمستان و ماههای سرد نسبت به گرم کردن مکان کاشت با بخاری یا شوفاژ اقدام نمایید .