روش تحقیق بررسی ارتباط بین مصرف خصوصی و مخارج دولت طی سه دهه اخیر در ایران

چکیده

   از آنجایی که مخارج دولت و مصرف بخش خصوصی به عنوان دو متغیر مهم اقتصادی در اقتصاد یک کشور نقش مهمی را ایفا می کند. این تحقیق کوششی است در جهت تجزیه و تحلیل رابطه بین مصرف بخش خصوصی و مخارج دولت و بررسی اینکه آیا بزرگ یا کوچک شدن اندازه دولت می تواند بر نوع رابطه تاثیر بگذارد یا خیر . برای بررسی این رابطه با استفاده از داده های مربوط به سال های 1383-1353یک بار با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی و با دیگر با استفاده از روش متغیر های ابزاری که شامل مصرف بخش خصوصی و مخارج دولت و کسری بودجه دو و سه دوره قبل است به بر آورد مدل پرداخته شده است. در هردو حالت رابطه بین مصرف بخش خصوصی و مخارج دولت به صورت مکملی نتیجه شده است؛ یعنی افزایش مخارج دولت مطلوبیت نهایی مصرف بخش خصوصی را افزایش میدهد.و در نتیجه مصرف بخش خصوصی و مخارج دولت به طور همزمان افزایش خواهند یافت؛ که این موضوع عامل موثری در رشد اقتصادی محسوب می شود . در نهایت با استفاده از روشهای نموداری تاثیر اندازه دولت را در تقویت یا تضعیف رابطه بین این دو متغیر مورد بررسی قرار گرفته است.که نتایج حاکی از آن است که بزرگ شدن اندازه دولت باعث عرضه بیشتر کالا و خدمات توسط دولت شده و راه را برای توسعه بخش خصوصی می بندد. در نتیجه هر چه اندازه دولت کوچکتر باشدرابطه مکملی بین مصرف بخش خصوصی و مخارج دولت را تقویت می کند.

   فصل  اول:

   کلیات تحقیق

                                                              1-1:بیان مساله

                                                              2-1:سئوالات تحقیق

                                                              3-1:اهداف تحقیق

                                                              4-1:فرضیات تحقیق

                                                               5-1:حدودتحقیق

                                                               6-1:معرفی بخشهای مختلف تحقیق

1-1-بیان مساله:

      امروزه در هر اقتصادی چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه مصرف خصوصی و مخارج دولت به عنوان دو روی یک سکه از مقولات مهمی هستند که بررسی و تجزیه و تحلیل آنها می تواند در پیشبرد اهداف و سیاستهای اقتصادی موثر باشد.

     مصرف به این دلیل که انتهایی ترین اقدامی است که در چارچوب فعالیتهای اقتصادی صورت می گیرد؛بالطبع تمامی فعل و انفعالات این فعالیتها برآن موثر است.

مخارج دولت نیز به عنوان یک متغیر کلان اقتصادی و هم به عنوان عاملی در رشد اقتصادی محسوب می شود علاوه برآن بازتابی که در محاسبه بودجه سالیانه دارد ؛ اهمیت این متغیر را دو چندان کرده است.

      بعد مهم و هدف کلی این تحقیق بررسی ارتباط بین مصرف خصوصی و مخارج دولت طی سه دهه اخیر در ایران می باشد .در واقع این تحقیق در صدد آن است که تعیین کند رابطه بین مصرف خصوصی و مخارج دولت به صورت جانشینی یا مکملی است . بدیهی است اگر رابطه بین مصرف خصوصی و مخارج دولت به صورت مکملی باشد یعنی افزایش مخارج دولت باعث افزایش مطلوبیت نهایی مصرف خصوصی خواهد شد و در نتیجه مصرف خصوصی و مخارج دولت به صورت توامان افزایش خواهند یافت که عامل موثری در رشد اقتصادی به حساب می آید و از طرف دیگر چون تقاضای مصرف خصوصی افزایش می باید عاملی در جهت تشویق سرمایه گذاری برای بخشهای تولیدی به حساب می آید.

     حال اگر نتایج برآورد حاکی از آن باشد که رابطه بین این دو متغیر اقتصادی به صورت جانشینی می باشد . یعنی افزایش مخارج دولت مطلوبیت نهایی مصرف خصوصی را کاهش میدهد . در این حالت افزایش هزینه های دولتی باعث می شود که مخارجی که دولت باید در اختیار مردم بگذارد خودش استفاده کند و در نتیجه نقدینگی در جامعه کاسته شده و فعالیت بخش خصوصی در زمینه مصرف نیزکاهش می یابد.

     تا اینجا به تشریح ابعاد اصلی و معرفی موضوع تحقیق پرداختیم ولی این تحقیق علاوه بر یک هدف کلی و مهم که یافتن نوع ارتباط بین دو متغیر کلان اقتصادی است به بیان و بررسی بعد دیگری نیز خواهد پرداخت و آن این است که پس از درک رابطه بین مصرف خصوصی و مخارج دولت بررسی کنیم که اندازه دولت چگونه برنوع رابطه تاثیر می گذارد.

     نکته قابل ذکر در این قسمت آن است که وسعت و گسترش اندازه دولت باعث عرضه بیشتر کالا و خدمات توسط دولت شده و مخارج دولت در این زمینه جانشین مصرف خصوصی می شود.

     در این تحقیق سعی شده است طی یک برنامه نظام یافته فرضیات تحقیق را مورد آزمون قرار داد و در این راه از روشهای اقتصاد سنجی و بادر نظر گرفتن جامعه آماری ایران طی سه دهه اخیر استفاده خواهد شد بنابراین از آنجایی که این تحقیق در جهت گسترش علم و کمک شایان به دولت در جهت اعمال سیاستهای بهتر و موفقتر گام بر می دارد؛  به عنوان یک تحقیق  کار بردی به بسط و بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

2-1-سئوالات تحقیق:

1-آیا رابطه بین مصرف خصوصی و مخارج دولت به صورت مکملی می باشد.

2-آیا رابطه بین مخارج دولت  و مصرف خصوصی به اندازه دولت بستگی دارد.

3-1-اهداف تحقیق:

    اهداف تحقیق شامل اهداف علمی و کاربردی و ضرورت های خاص انجام تحقیق می باشد.

1-3-1-اهداف علمی:

    تعیین رابطه بین مخارج دولت و مصرف خصوصی و بررسی اینکه این رابطه با بزرگ یا کوچک شدن اندازه دولت چه ارتباطی می تواند داشته باشد .

2-3-1-اهداف کاربردی:

    مهمترین هدف کاربردی این تحقیق مشخص نمودن نحوه مخارج دولت برحسب رابطه موجود بین مخارج دولت و مصرف خصوصی می باشد.

3-3-1-ضرورت های خاص انجام تحقیق:

     با توجه به آنکه دولت نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای در یک کشور دارد. تعیین حدود و نحوه انجام فعالیتهای دولت در هر کشور حایز اهمیت است .تحقیق حاضر کوششی در جهت پاسخ دادن به این مسائل  می باشد.

4-1-فرضیات تحقیق:

1 -رابطه بین مخارج دولت و مصرف خصوصی به صورت مکملی می باشد .

2- تقویت رابطه بین مصرف خصوصی و مخارج دولت به اندازه دولت بستگی دارد.

5-1-حدود تحقیق:

      این تحقیق رابط بین مصرف خصوصی و مخارج دولت را در دوره زمانی 1353 الی1383 در ایران را بررسی می کند. علاوه بر آن ضمن بررسی چگونگی تقویت این رابطه با بزرگ یا کچک شدن  اندازه دولت به مقایسه ایران با 30 کشور دیگردر این زمینه پرداخته است.

6-1-معرفی بخشهای مختلف تحقیق:

        این تحقیق شامل پنج فصل می باشد . پس از بیان کلیات تحقیق در فصل اول ؛به بررسی مطالعات انجام شده درداخل و خارج ار کشور در رابطه با موضوع تحقیق در فصل دوم خواهیم پرداخت.  فصل سوم به بررسی مبانی نظری وتشریح متغیرها و روشهاو داده های آماری در تحقیق می پردازد.در فصل چهارم به کمک روشهای اقتصادسنجی و آماری به بررسی وتجزیه و تحلیل نوع رابطه موجود بین مخارج دولت و مصرف خصوصی و چگونگی ارتباط این نوع رابطه با اندازه دولت خواهیم پرداخت.در نهایت نتیجه گیری  و پیشنهاد های ارائه شده در این تحقیق در فصل پنجم گنجانده شده است . 

     فصل دوم

      مطالعات انجام شده

1-2-مطالعات انجام شده در کشور

2-2-مطالعات انجام شده در خارج از کشور

مقدمه:

    در این فصل کوشش شده است مطالعات عمده  در ارتباط با موضوع تحقیق مورد بررسی قرارگیرد.

    از آنجایی که مطالعات خارج از کشور درباره موضوع مورد بحث بسیار محدود بوده و همچنین در داخل کشور نیز تاکنون رابطه بین مصرف خصوصی  و مخارج دولت به صورت بسیار محدود مورد بررسی قرار گرفته است.در این فصل سعی دربررسی  مطالعات محدود یافت شده خارج از کشور و همچنین توصیف و تفسیر مطالعات داخلی مرتبط با موضوع تحقیق شده است.

1-2 : مطالعات انجام شده در کشور :

1-1-2 : بررسی تاثیر روشهای تامین مالی و مخارج دولت بر متغیرهای اقتصادی در ایران[1]

     هدف از این تحقیق بررسی عملکرد راههای مختلف کسب در آمد متوسط دولت در تامین مخارج و مقایسه نتایج حاصل از به کارگیری هر یک از روشهای تامین مالی و تاثیر آن بر متغیرهای کلان اقتصادی از جمله مصرف بخش بخصوصی می باشد.

     بیگلو در قسمتی از تحقیق خود فرضیه ای را مطرح می کند مبتنی بر اینکه روشهای تامین مالی و مخارج دولت برروی مصرف بخش خصوصی تاثیری ندارد و یا در صورت داشتن رابطه تاثیری منفی دارد . یعنی افزایش مخارج دولت باعث کاهش مصرف بخش خصوصی می شود.

     بدین منظور جهت آزمون فرضیه و با استفاده از سیستم معادلات همزمان و از طریق شبیه سازی در مقایسه نتایج حاصل از برآورد الگو با به  کارگیری اطلاعات سری  زمانی از سال 1340 تا 1375 و با استفاده از برآورد سه مرحله ای حداقل مربعات معمولی نمایانگر تاثیر مثبت و ناچیز مخارج دولت بر مصرف بخش خصوصی بوده است. در نتیجه براساس این برآورد  فرضیه تحقیق رد شده است.

2-1-2:بررسی تاثیر مخارج دولت بر مصرف و سرمایه گذاری بخش خصوصی در ایران2

هدف اصلی این رساله بررسی تاثیر مخارج دولت بر مصرف و سرمایه گذاری بخش خصوصی در اقتصاد ایران می باشد.برای دستیابی به این هدف ابتدا الگویی مشتمل بر سه معادله رفتاری شامل مخارج مصرف خانوار شهری ,مخارج مصرف خانوار روستایی و سرمایه گذاری بخش خصوصی تدوین و طراحی و با استفاده از داده های سالیانه ایران برای دوره زمانی1347-1376برآورد گردیده است.تخمین ضرائب الگو با استفاده از روش بر آورد گر الگوهای خود توزیع با وقفه های گسترده صورت گرفته است.

     نتایج حاصل از برآورد الگوهای به کار گرفته شده به شرح زیر می باشد:

1)در تابع مخارج خانوار شهری کشش مصرف خانوار شهری نسبت به مخارج جاری و عمرانی  دولت در بلند مدت و کوتاه مدت به ترتیب بیانگر اثر جایگزینی و اثر مکملی می باشد.

2)در تابع مخارج خانوار روستایی کشش مصرف خانوارروستایی نسبت به مخارج جاری دولت در بلند مدت و کوتاه مدت بیانگر اثر مکملی بوده و نسبت به مخارج عمرانی دولت در بلند مدت و کوتاه مدت نمی توان اظهار نظر کرد.

3)در تابع مخارج سرمایه گذاری کشش سرمایه گذاری نسبت به مخارج عمرانی دولت در بلند مدت و کوتاه مدت بیانگر اثر مکملی و اثر مخارج جاری دولت در بلند مدت و کوتاه مدت بر سرمایه گذاری چندان آشکار نیست.

3-1-2 تحقیق بررسی تاثیر مخارج دولت بر رشد اقتصادی در ایران1

   رمضانی در این تحقیق در پی بررسی تاثیر مخارج دولت در رشد اقتصادی در ایران طی دوره 1350-1375می باشد برای این منظور در سری سیستم معادلات همزمان طراحی و با استفاده از روش بر آورد سه مرحله ای حد اقل مربعات بر آورد گردیده است. نتایج حاصا نشان می دهد کشش وتولید سرانه نسبت به سهم نسبی مخارج کل دولت و اجرای آن در اقتصاد ایران مثبت می باشد و همچنین کشش سهم سرمایه گذاری و مصرف بخش خصوصی نسبت یه سهم مخارج عمرانی دولت مثبت بوده که این پدیده حکایت از ضرورت حضور دولت در سرمایه گذاری در امور عمرانی و زیر بنایی به منظور ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت بیشتربخش خصوصی دارد.

4-1-2:بررسی تاثیر مخارج دولت بر رشد اقتصادی با استفاده از الگوی خود بازگشت با وقفه های توزیعی در ایران.2

         در این مطالعه به بررسی روابط بلند مدت و کوتاه مدت بین مخارج دولت و رشد     اقتصادی ایران طی دوره زمانی 1338-1379پرداخته شده است. برای این منظور از

1) رمضانی؛ح.؛(1379) "بررسی تاثیر مخارج دولت بر رشد اقتصادی در ایران"؛پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز به راهنمایی محمد علی قطمیری

2)  یزدانی ؛الف.؛(1380) "بررسی تاثیر مخارج دولت بر رشد اقتصادی با استفاده از الگوهای خود بازگشت توزیعی در ایران"؛پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز به راهنمایی دکتر محمد علی قطمیری

توابع تولید دوبخشی و نیز الگوی خود بازگشت با و قفه های توزیعی استفاده گردیده استکه نشاندهنده آن است که:

اولا: بین اجزا تشکیل دهنده مخارج دولت و رشد اقتصادی روابط بلند مدت وجود دارد.

ثانیا: تاثیر کل مخارج دولت بر رشد اقتصادی ایران در دو مقطع بلند مدت و کوتاه مدت مثبت و از نظر آماری معنی دار می باشد.

ثالثا: مخارج سرمایه گذاری دولت تاثیر مثبت و معنی دار ی بر رشد اقتصادی ایران داشته است.

رابعا: گرچه تاثیر مخارج مصرفی دولت بر رشد اقتصادی بلند مدت منفی و از نظر آماری معنی دار می باشد اما این نتایج در کوتاه مدت تاثیر معنی داری بر رشد اقتصادی نداشته است.

2-2 مطالعات انجام شده خارج از کشور

1-2-2 : مخارج دولت و مصرف خصوصی[2]

    هدف کاراس در این مقاله یافتن رابطه بین مخارج دولت و مصرف بخش خصوصی می  باشد. وی در تحقیق خود فرض کرده است که رابطه بین مصرف خصوصی و مخارج دولت به صورت مکملی می باشد. همچنین کاراس مصرف موثر را به فرمی زیر توصیف می کند.

    که در این رابطه C*t  مصرف موثر ، Ct مصرف خصوصی و Gt مخارج دولت می باشد. در رابطه مذکور  رابطه جانشینی بین مصرف خصوصی و مخارج دولت را اندازه گیری می کند. اندازه  هر چه کوچکتر باشد بیانگر جانشینی بهتر مخارج دولت به جای مصرف خصوصی است و بالعکس بزرگتر بودن اندازه نشاندهنده آن است که افزایش مخارج دولت مطلوبیت نهایی مصرف خصوصی را افزایش می دهد، یعنی مصرف خصوصی و مخارج دولت به صورت مکملی می باشند ، مدلی که کاراس برآورد خود را براساس آن انجام می دهد به فرم زیر است: