تحقیق مقاله تقابل‌ اندیشه‌ و فرهنگ‌ شهری‌ و روستایی‌

دنیای‌ مدرن‌، دنیایی‌ شهری‌ است‌ و اساساً درشهر امکان‌ وجود یافته‌. نوع‌ ارتباطات‌ و تعاملات‌ پیچیده‌ انسانهای‌ مدرن‌، شهری‌ است‌ و در بطن‌ و متن‌ همین‌ ارتباطات‌ و تعاملات‌ است‌ که‌شهروند انتزاعی‌ یک‌ واحد ملی‌ و سیاسی‌ متولد می‌گردد، هرچند که‌ در تعین‌ تاریخی‌ این‌ شهروند مدرن‌ سنت‌ و خاستگاه‌ قومی‌ او نقشی‌ اساسی‌ دارد اما این‌ سنت‌ و گذشته‌ نیز تنها دریک‌ فرآیند تاریخی‌ و انتقادی‌ آنگاه‌ می‌تواند هستی‌ و موجودیت‌ خود را حفظ کند که‌ قادر به‌ بازتولید خود در قالب‌ها و چارچوب‌های‌ انتزاعی‌ شده‌ همچون‌ دولت‌ ملت‌ باشد.
دولت‌ها و ملت‌ها نیز در فضاهای‌ مکانی‌ و زمانی‌ای‌ به‌ خودآگاهی‌ و تشخیص‌ هویت‌ وجودی‌ و تاریخی‌ خود می‌رسند که‌ نامشان‌ شهر است‌. سیاست‌، مدیریت‌، اقتصاد و اجتماع‌ مدرن‌ تنهادر شهر ممکن‌ است‌. روستایی‌ نیز اگر بخواهد به‌ این‌ امور بپردازد باید به‌ شهر بیاید و شهری‌ شود. صنعت‌ و توسعه‌ در درون روستا وجود ندارد. حتا دامپروری‌ و کشاورزی‌ صنعتی‌ شده‌ درجوامع‌ توسعه‌ یافته‌ نیز در متن‌ روابطی‌ پیش‌ می‌رود که‌ شهر آنها را ممکن‌ کرده‌ است‌  حتی‌ اگر در فضاها و مکان‌هایی‌ خارج‌ از شهر (نه‌ روستا) آخرین‌ محصولات‌ آنها را برداشت‌ کنند وآنگاه‌ برای‌ فروش‌ و توزیع‌ به‌ شهر آورند. اساساً فرآیند و نظام‌ تولید مدرن‌، اتفاقی‌ شهری‌ است‌ و وابستگی‌اش‌ به‌ شهر تنها در امر توزیع‌ و مصرف‌ نیست‌، هرچند در سرمایه‌ داری‌ نوین‌جهانی‌ خود تولید تابعی‌ از مصرف‌، توزیع‌ و تجارت‌ است‌.
انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌ نیز انقلابی‌ شهری‌ بود و به‌ همین‌ جهت‌ می‌توان‌ آنرا حرکتی‌ در جهت‌ مدرنیزه‌ و شهری‌ کردن‌ جامعه‌ ایران‌ انگاشت‌. بعد از انقلاب‌ سیل‌ مهاجرت‌ها از روستاها به‌ سوی‌شهرها شدت‌ گرفت‌ با این‌ تفاوت‌ که‌ ویژگی‌ انقلابی‌ حکومت‌ اسلامی‌ در توجه‌ به‌ طبقات‌ فرودست‌ اجتماعی‌ باعث‌ می‌شد که‌ روستائیان‌ این‌ امکان‌ را داشته‌ باشند که‌ در نظام‌ اجتماعی‌ جدیدسهم‌ بالاتری‌ در توزیع‌ قدرت‌، ثروت‌ و منزلت‌ نصیب‌ خود کنند و به‌ نوعی‌ ارتقاء اجتماعی‌ دست‌ پیدا نمایند. انقلاب‌، فرودستان‌ و روستائیان‌ را به‌ فرادستی‌ در شهرها رساند. اسلامی‌ بودن‌انقلاب‌ ایران‌ و رهبری‌ روحانیون‌ در کنار توان‌ سازماندهی‌ آنان‌ برای‌ بسیج‌ طبقات‌ شهری‌ و خصوصاً روستایی‌ در جهت‌ بوجود آوردن‌ حرکات‌ اجتماعی‌، باعث‌ شد که‌ نظام‌ اسلامی‌ بتواندنقش‌ بزرگی‌ در متحول‌ کردن‌ گروههای‌ اجتماعی‌ روستایی‌ و سنتی‌ به‌ سمت‌ شهری‌ شدن‌، بازی‌ کنند. این‌ یک‌ حرکت‌ تاریخی‌ بود که‌ مدرن‌های‌ ایرانی‌ چه‌ چپ‌ و چه‌ راست‌ سکولار و لائیک‌موفق‌ به‌ انجام‌ آن‌ نگردیده‌اند به‌ این‌ علت‌ ساده‌ که‌ نمی‌توانستند به‌ زبان‌ و بیان‌ مشترکی‌ با طبقات‌ پایین‌ اجتماعی‌  جامعه‌ ایران‌ دست‌ پیدا کنند.
به‌ هر صورت‌ در ربع‌ قرن‌ گذشته‌، اتفاقات‌ بزرگی‌ افتاد. روستائیان‌ به‌ شهرها آمدند، فرزندان‌ آنان‌ در شهرها متولد شدند و خود را شهری‌ دانستند. شهر اقتضائات‌ و الزامات‌ خود را بر کسانی‌که‌ وارد شهرها شده‌ بودند، تحمیل‌ کرد هرچند این‌ اتفاق‌ در شهرهای‌ بزرگ‌ سریع‌تر افتاد. روستائیان‌ هرچند به‌ مناصب‌ بالا رسیده‌ بودند اما به‌ تدریج‌ دانستند که‌ مدیریت‌ یک‌ جامعه‌ شهری‌با ریش‌ سفیدی‌ کردن‌ در یک‌ فضای‌ قومی‌ و قبیله‌ای‌ روستایی‌ بسیار متفاوت‌ است‌. بسیاری‌ از رفتارها و خرده‌ فرهنگ‌های‌ روستایی‌ که‌ زمانی‌ خصوصاً در سالهای‌ اولیه‌ پیروزی‌ انقلاب‌شاخصی‌ برای‌ اثبات‌ صداقت‌، درستی‌ و سادگی‌ دوست‌ داشتنی‌ و انقلابی‌ محسوب‌ می‌شد، اکنون‌ مایه‌ تفریح‌ و سرگرمی‌ روستائیان‌ دیروز و شهروندان‌ امروز است‌. این‌ شهروندان‌ امروز به‌خوبی‌ می‌دانند که‌ در جهان‌ پیچیده‌شهر امکان‌ برقراری‌ تعاملات‌ روستایی‌ نیست‌ و اینگونه‌ ارتباطات‌ مختل‌ کننده‌ زندگی‌ است‌ هرچند که‌ حسن‌ نوستالوژیکی‌ از آن‌ در وجودشان‌ مانده‌باشد و گاهی‌ با رفتن‌ به‌ فضاهای‌ طبیعی‌ روستا آنرا ارضاء می‌کنند.
اندیشه‌ و فرهنگ‌ زندگی‌ در شهر متفاوت‌ از روستا است‌، هرچند نمی‌توان‌ قضاوت‌ ارزشی‌ میان‌ این‌ دو انجام‌ داد اما ناچار باید برای‌ داشتن‌ زندگی‌ مناسب‌ در شهر، شهری‌ شد و نظام‌ ارزشی‌ واخلاقی‌ برآمده‌ از فرهنگ‌ شهرنشینی‌ را پذیرفت‌.
این‌ تحولات‌ به‌ علت‌ خاصیت‌ اجتماعی‌ و انسانی‌شان‌ در یک‌ بستر تاریخی‌ پیش‌ می‌روند و البته‌ هزینه‌ هایی‌ نیز دارند. به‌ هر صورت‌ شکاف‌ و گسستی‌ میان‌ فرهنگ‌ شهری‌ و روستایی‌ درشهرها خصوصاً بعد از انقلاب‌ شکل‌ گرفت‌ و بسیاری‌ از شهرها، روستائی‌تر شدند. این‌ حادثه‌ در شهرهای‌ کوچک‌ و فضاهایی‌ که‌ غلبه‌ جمعیتی‌ با روستائیان‌ بود بسیار عمیق‌تر دیده‌ شد، امابا گذشت‌ زمان‌ فرهنگ‌ روستایی‌ در شهرها در موضع‌ ضعف‌ قرار گرفته‌ و در برابر شرایط زیستی‌ و فرهنگی‌ زندگی‌ در شهر تسلیم‌ شده‌ و می‌شوند.
تبدیل‌ شدن‌ توسعه‌ به‌ یک‌ دغدغه‌، ضرورت‌ و مسئله‌ حیاتی‌ برای‌ جامعه‌ ایران‌ و اجتماعات‌ شهری‌ آن‌ و حرکت‌ ایرانیان‌ در جهت‌ درک‌ و فهم‌ نظری‌ و عینی‌ توسعه‌ و تجربه‌ آن‌ در زندگی‌روزمره‌شان‌ می‌تواند فرآیند شهری‌ شدن‌ و شهروند شدن‌ آن‌ دسته‌ از شهرنشینان‌ امروزی‌ که‌ هنوز در فضاهای‌ فکری‌ و فرهنگی‌ روستایی‌ زندگی‌ می‌کنند، تسریع‌ کند. این‌ اتفاقی‌ مبارک‌ درروند تکمیل‌ پروژه‌ یا پروسه‌ (فرآیند) مدرنیته‌ در ایران‌ است‌ که‌ البته‌ موجب‌ تضعیف‌ احساسات‌ قومی‌ و قبیله‌ای‌ خواهد شد و ما کمتر شاهد رفتارهای‌ برآمده‌ از توسعه‌ نیافتگی‌ همچون‌بومی‌گرایی‌ سنتی‌ و افراطی‌ خواهیم‌ بود. رفتارهایی‌ که‌ هنوز گاهی‌ در میان‌ مدیران‌، سیاستمداران‌ و مسئولین‌ خود می‌بینیم‌ و تنها می‌توانیم‌ ابراز تأسف‌ کنیم‌ و امید داشته‌ باشیم‌ روزی‌کسانی‌ که‌ در اجتماع‌ ما به‌ حق‌ و یا به‌ ناحق‌ مدیر و مسئول‌ هستند دیگرگونه‌ بیاندیشند و عمل‌ کنند.

توسعه شهری و روستایی چین
چین در سالهای اخیر به دلیل انجام برخی اصلاحات اقتصادی و اجتماعی از رشد چشمگیری در این عرصه ها برخوردار بوده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات در اشکال متنوع خود همواره به عنوان یکی از مهمترین ابزار پیاده کردن برنامه های اجرایی این کشور موردتوجه بوده است.

انجمنهای ایالتی اداره اطلاع رسانی، وزارت علوم و فناوری، وزارت صنایع اطلاعات، وزارت بازرگانی و بسیاری از آکادمی های علمی و اجرایی، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهره گیری موثر از آن را محور فعالیتهای خود قرار داده اند.

به دلیل وجود دو فرهنگ شهری و روستایی کاملاً متفاوت از هم در این کشور، دو رویکرد کلی را می توان در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در جامعه تشخیص داد. از یک طرف، این کشور در شهرها و بویژه مناطق صنعتی از پیشرفته ترین امکانات مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات برای امور مختلف اقتصادی و اجتماعی و همپای دنیای پیشرفته صنعتی بهره می برد و ازطرف دیگر، باتوجه به مسایل و مشکلات ویژه مناطق دورافتاده و روستایی از رویکردهای دیگر بهره مند می شود.

در همایش سالانه چهارم اطلاعات شهری منطقه آسیا - اقیانوسیه که در ماه مه سال 2004 در شهر شانگهای چین برگزار شد، چین به طور فعالانه تری به همکاریهای مربوط به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه کسب و کار منطقه ای ظاهر شد و در چارچوب تفاهم نامه نهایی این همایش، مقرر شد بسیاری از شهرها و مناطق این کشور در فعالیتهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش موثرتری ایفا کنند.

هدف اصلی این همایش، ایجاد زمینه ای اعمال تغییرات در نوع نگرش سیاستگزاران و تصمیم گیران کلیدی، تبیین و پیگیری طرحهای راهبردی شهری جدید، تبادل تجربیات جدید و دستیابی به برنامه ای مشترک در بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اجتماعی شهرها بود.
شبکه تلفن و میزان دسترسی مردم به آن در این کشور از سالهای 90 تاکنون بیش از 28 برابر شده است و به طور متوسط سالانه 34 میلیون خط تلفن جدید راه اندازی می شود. با این حال، رایانه، نرم افزار و اینترنت برای بسیاری از خانواده های چینی و بویژه کشاورزان پدیده کاملاً جدیدی است و اغلب آنها بدانها دسترسی ندارند. فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته در این کشور بیشتر در مناطق شهری متمرکز شده است و دولت برنامه هایی را برای توسعه آن در مناطق دورافتاده و محروم، ازجمله در منطقه خودمختار اویغورنشین سین جیانگ در شمال غربی این کشور پی ریزی کرده است.

چینی ها به دنبال ارائه خدمات مطلوب به کشاورزان و توسعه بخش کشاورزی ازطریق فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند و در این راستا بیش از 100 شرکت تخصصی در زمینه اطلاعات کشاورزی و موضوعهای مختلف کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در این زمینه و تیم های مربوط به آنها فقط در استان سین کیانگ مشغول فعالیت هستند. شرکتهای مزبور از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اصلاح نباتات، آبیاری، آفت زدایی و تحلیل خواص خاک استفاده می کنند. براین اساس، بسیاری چین را به عنوان ابداع کننده «کشاورزی مبتنی بر اطلاعات در ده سال اخیر قلمداد می کنند.
کشاورزی مبتنی بر رایانه عنوان پروژه ای است که در سال 1996 توسط وزارت علوم و فناوری راه اندازی شده، بیش از 3 میلیون هکتار از زمینهای کشاورزی در 14 استان بویژه در مناطق توسعه نیافته غربی را دربرمی گیرد. در کنفرانسی با عنوان کشاورزی مبتنی بر فناوری اطلاعات در ماه می سال 2004، پنج نظام کاری برای نظارت بر امر کشاورزی و ارائه هشدارهای لازم موردتوجه قرار گرفت.
در سال 2004 دولت چین توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مناطق روستایی را در رأس برنامه های خود قرار داد و در زمینه توسعه اشتغال بویژه ازطریق کشاورزی و صنایع مربوط به آن، شبکه ای ملی برای ارائه خدمات اطلاعاتی تاسیس شد. این شبکه ملی دارای بخشهای جزیی تری در مناطق مختلف کشور است و از این طریق به جمع آوری اطلاعات در زمینه تولید محصولات کشاورزی، قیمت محصولات، بلایای طبیعی، آفات نباتی و درآمد کشاورزان می پردازد. همچنین، امکانات لازم اینترنتی برای فروش محصولات کشاورزی توسط کشاورزان درنظر گرفته شده است که در این زمینه بیش از 1400 شرکت و 20 سایت اطلاع رسانی به فعالیت مشغولند.

درهر صورت، ترویج و به کارگیری فناوری اطلاعات به عنوان مهمترین گام در توسعه روستایی و نوسازی کشاورزی این کشور موردتوجه قرار گرفته است و متخصصان این کشور امید فراوانی به دستیابی به سطح مطلوب تولید با پیگیری این رویکرد دارند. در این راه، علاوه بر دغدغه های فنی، ایجاد توازن در مناطق مختلف و رعایت اصول و آرمانهای سوسیالیستی از دیگر موضوعهای موردتوجه دولت است

جامعه­شناسی روستایی   

  جامعه شناسی روستایی شاخه‌ای از جامعه شناسی است که در آن نظام­های اجتماعی و مناسبات در جامعه روستایی مورد مطالعه قرار می­گیرد. در اوایل قرن بیستم جامعه شناسان توجه بیشتری به این موضوع پیدا کردند.

  ایجاد انجمن جامعه شناسان روستایی در سال 1937 و هم­چنین انتشار مجله جامعه‌شناسی روستایی در آمریکا، گامی در گسترش این رشته از جامعه­شناسی شد.

  در سال 1957 در اروپا مجله‌ای توسط انجمن اروپایی جامعه شناسان روستایی انتشار یافت. هر یک از این اقدامات تنها باعث گسترش جغرافیایی این دانش نشد؛ بلکه مسائل تازه‌ای را در این رشته مطرح ساختند.

  موضوع این علم به پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی روستایی محدود می‌شود. در جامعه‌شناسی روستایی به بررسی انواع نظام‌های اجتماعی؛ مانند خانواده، جمعیت، گروه‌بندی، ارزش‌های اجتماعی هنجارهای اجتماعی، گرایش‌ها، کارکردها، تحولات و بالاخره کلیه امور و مسائل جامعه روستایی پرداخته می­شود که شناخت آنها می‌تواند، از یک سو برای توسعه، رفاه اجتماعی و بهبود زندگی روستانشینان سودمند باشد و از سوی دیگر زمینه گسترش جامعه شناسی روستایی به عنوان یک رشته علمی فراهم گردد.

  جامعه شناسی روستایی مسائل اقتصادی، فنی، زیستی، طبیعی و عوامل دیگری را که در پذیرش تغییرات و نوآوری‌ها نقش دارند، از طریق تحقیق تبین می‌کند.

  بر پایه آن چه گفته شد جامعه­شناسی روستایی در تحقیقات خود از رشته‌های متعدد علوم اجتماعی؛ از جمله، جغرافیای انسانی، جمعیت شناسی،‌ اقتصاد،‌ تاریخ و آمار یاری می‌گیرد.

  برای مثال، مطالعات ریخت‌شناسی جوامع روستایی ضرورت علم جغرافیای انسانی در جامعه‌شناسی روستایی را مشخص می‌کند.

  لزوم استفاده از جغرافیا در مطالعات اجتماعی به حدی است که غالباً جغرافی­دانان، مطالب مهمی را برای سایر علوم اجتماعی به خصوص جامعه شناسی روستایی پدید می‌آورند. اکولوژی انسانی یکی از این موارد است.

  اهمیت تاریخ، در جامعه‌شناسی روستایی نیز از آن­جا سرچشمه می‌گیرد که سنت در جامعه‌شناسی روستایی بسیار قابل اهمیت است. به دلیل غلبه روحیه محافظه کارانه در روستاها، سنت‌ها به کندی تغییر می‌کند. نظر به این­که اصل و منشأ سنت‌ها اغلب به گذشته‌های دور برمی‌گردد، برگشت به گذشته و یاری گرفتن از تاریخ در این مورد ضرورت دارد.

مسائل مورد بررسی جامعه شناسی روستایی:

1-  بررسی ساختار جمعیت روستا

2-  بررسی طبقات و قشرهای اجتماعی،‌ نحوه معیشت و سطح زندگی آنها

3-  بررسی نقش­ها و پایگاه­های اجتماعی

4-  بررسی ارزش‌های اجتماعی جامعه روستایی

5-  بررسی هنجارهای اجتماعی

6-  بررسی فرهنگ روستایی که به طور عمده متأثر از سنت­های روستایی است.

 تاریخ شهر سازی

در مطالعه فرایند تاریخی شکل گیری ، چهار دوره اصلی در آغاز تاریخ تمدن بشر قابل تشخیص است .

 ( برای مطالعه )

1 . عصر پالئولینک یا دیرینه سنگی ، از 000 / 000 / 1  سال قبل ، با ظهور شبه انسان روی کره زمین .

2 . عصر پرونئولینک یا عصر میان سنگی ، از 000 / 10  سال قبل تا 8000  سال قبل ، فرار از توحش ، کشت گیاهان وحشی ، اهلی کردن حیوانات و انقلاب کشاورزی .

3 . عصر نئولتیک یا عصر نو سنگی ، از 8000  سال قبل تا 3500  قبل از میلاد ، اختراع خط در 3500  ق . م و تقسیم تاریخ بشر به دو دوره ما قبل تاریخ و پس از تاریخ .

4 . عصر بزنر ، از 3500  تا 2500  سال قبل میلاد ، پیدایش اولین تمدن های بشری در حدود 5000 سال قبل از میلاد ، انقلاب شهری در آسیای جنوب غربی و کشف و استفاده از فلزات .

نخستین سه تمدن جهان براساس زمان آغاز آنها ، تمدن های بین النهرین ، مصر و هند هستند که به تمدن های مرده مشهورند +  تمدن چین .

موقعیت مساعد برای انقلاب کشاورزی به عنوان اولین پیش شرط پیدایش شهرها در آغاز در شرق مدیترانه ، در حوالی محلی که به نام ‹‹ هلال حاصل خیز ؛هلال طلایی ›› معروف است، اتفاق افتاد به شکلی که این منطقه ‹‹  گهواره تمدن ›› اقلب گرفته است . این منطقه

حاصل خیز از بالای خلیج فارس آغاز گردید و قبل از آنکه در جهت غرب بر فراز فرات گسترش یابد ، در جهت شمالی تا کوه های سرچشمه دجله ادامه می یابد . در امتداد ، این منطقه حاصل خیز در جهت سوریه و دره ها و دشت های فلسطین انحنا یافته و در صحرای سینا ، این تداوم گسسته شده اما در دلتای پهناور و دره باریک نیل مجددا تداومی استوار در جهت جنوب و در داخل سرزمین مصر پدید می آورد .

در این میان منطقه ای میان دو رود دجله و فرات با نام بین النهرین به دلیل برخورداری از آب کافی و زمین حاصلخیز و استعداد بالقوه آن برای کشاورزی توانست امکان ابتدایی ترین تظاهر مدنیت را فراهم آورد .

اغلب باستان شناسان تمدن سومری نخستین تظاهر مدنیت در جهان است آنها نخستین شهر حقیقی را بنا نهادند ، زمین را شخم زدند ، معابد را ساختند ، قوانین مدنی را گرد آوردند و نخستین امپراطوری و شهرها را پدید آوردند .

در جهان بینی تمدن بین النهرین مبنای واقعی ‹‹  خدا محوری ›› ، ‹‹ خدا- پادشاهی ›› است و معابد وحدت مادی و معنوی در جامعه پدید می آورند .

براین اساس : شهر سومری دارای بارویی بسته متشکل از خشت خام است که پس از عبور از دروازه شهر ، انبوه ساختمان ها به صورت تنگاتنگ که بر مبنای شبکه منظمی از کوچه های باریک نظم می یابند در کنار هم قرار می گیرند ، مجموعه پرستشگاهها در محله مرکزی شهر ، از جمله ساختمان های همگانی اند که بناهای عظیم داشته و دیوارهای بلند

آنها را از بقیه شهر جدا می کرده است .

      - تمدن های اولیه دیگر در اقصی نقاط کره زمین پس از این در حال گسترش و شکل گیری هستند که به تمدن های واقع در ایران ، هند ، مصر ، آمریکا ، چین و ژاپن نام برد.

      - در تمدن مصر : به دلیل امنیت موجود در سرزمین که نشأت گرفته از ویژگی های خاص جغرافیایی است شهرها فاقد دیوار و حصار هستند .

     - در تمدن هند ، نماد گرایی مذهبی بر نحوه شکل گیری شهر تأثیر بسزایی داشته است در عرصه رود سند هیچ اثر آشکاری از اقتدار سلطنتی چه به شکل کاخها ، مقبره ها و یا شانه ای سلطنتی وجود ندارد چنین به نظر می رسد که علت وجودی این شیوه زندگی منظم ، اعتقادات مذهبی بوده است .

    -تنها تمدن زنده بزرگ جهان ، تمدن چین است که پهناورترین اقیانوس ها ، بلندترین کوهها و یکی از وسیع ترین بیابان ها ، آن را در میان گرفته است در واقع اهمیت بررسی تمدن چین در تداوم تاریخی آن است و نه در قدمت آن .

. . . تمدن ایران

هخامنشیان : اولین دولت مستقر در ایران ( 7 تا 4 قبل از میلاد ) .

شهرهای هخامنشی با سیمایی که نشان دهنده مظهر عظمت و قدرت امپراطوری هستند شکل می گیرد .

ساختار شهر :  1- دژ حکومتی ( کاخها ، معابد ، ساختمان های اداری نظامی ) شاژ میانی ، 2- محلات خاص برای طبقات ممتاز 3-  شار بیرونی ( محلات و خانه ها ، بازارها ، باغات و مزارع پراکند )

. . . ساسانیان ( قرن سوم تا هفتم میلادی )

در زمان ساسانیان ، شهر سازی از پیشرفت قابل توجهی برخوردار شد . مسأله مهم در سیستم شهرسازی ساسانیان ، وجود کاربری ها یا عناصر سه گانه ( 1-کهندژ  2- شهرستان یا شارستان و 3- ربض یا حومه ) و همچنین وجود جهات چهار گانه در هنگام ایجاد معابر در و دروازه هاست . شهر معمولا به حصاری ختم می شده که چهار دروازه چهار سوی عالم داشته است .

. کهندژ ، قهندز یا نارین قلعه :

یکی از مهمترین اجزای شهرهای اداری- سیاسی ایران پیش از ورود اسلام ، دارای برج و بارو بوده که به وسیله خندقی احاطه می شد که توسط دروازه ای به خارج راه داشت .

. شهرستان یا شارستان :

محلات را در خود جای می داد و روابط اجتماعی و اقتصادی میان مردم ساکن در آن جریان دارد .

. ربض یا حومه :  کشتزارها و مزارع /  بازارها و میادین

. . .  عوامل مشخص شهر در دوره اسلامی

( قرن هفتم میلادی به بعد ) بر پایه عدم وجود تفاوت بین انسانها .

عناصر اصلی شهر در دوران اسلامی

- مسجد ( نقش مذهبی ، سیاسی ، اجتماعی )

سکونت گاهی شهر محسوب می شود که مسجد جامع داشته باشد .

- بازار ستون نقرات شهر در دوره اسلامی که اغلب در کنار یا دور مسجد است .

- محله در محلات بخش سکونتی و کارگاهی و تجاری کوچک .