فصل اول
کلیات
1- 1 مقدمه :
امروژه انواع مختلف بیماری سرطان بر همگان شناخته شده است و درمان آن یکی از دغدغه های اصلی بشر می باشد. در راستای درمان این بیماری راه های مختلفی پیدا شده که مهمترین آنها درمان بوسیله پرتوهای پرانرژی الکترومغناطیسی و بهترین روش در این دسته بندی استفاده از شتاب دهنده های خطی است، که به علت بالا بودن هزینه خرید آن ها اکثر هموطنان عزیزمان در اکثر نقاط میهن از این خرید محروم می باشند، در شهرستان های کوچک این معضل بیشتر به چشم می خورد بیماران این شهرها جهت درمان به شهرهای بزرگ مانند تهران باید مراجعه کنند و با توجه به اینکه مراجعه برای درمان یک سرطان معمولی 20 تا 30 جلسه می باشد، هزینه رفت و آمد علاوه بر اتلاف وقت و افزایش فشار جسمی و روحی یرای این اشخاص بسیار بیشتر از هزینه های درمان می شود. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که مراجعه بیماران به شهرهای دیگر با یکی دو نفر همراه انجام می شود که هزینه آنها را نیز باید از نظر دور داشت ضمن اینکه عدم مراجعه منظم تأثیر منفی مستقیم بر روی بیمار خواهد داشت و دوری راه و بالا بودن هزینه مسافرت منجر به عدم مراجعه منظم خواهد شد.
لذا با توجهئ به مراتب فوق اجرای این طرح در شهرستان های دور افتاده محروم از توجیه بهتری برخوردار است.
1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :
مرکز رادیو تراپی درمان سرطان با پرتو ایکس و گاما
محل اجرا :
1 – 3 – مشخصات متقاضیان :
1 – 4 – دلایل انتخاب طرح :
بیماری سرطان امروزه در کشورهای مختلف دنیا و کشور ما ایران دایره فعالیت گسترده ای دارد ، مبتلا بودن بسیاری از مردم به این بیماری و نیاز جامعه به درمان بیماری دلیل اصلی انتخاب طرح بوده است
1 – 5 میزان مفید بودن طرح برای جامعه :
درمان بیماری سرطان با استفاده از پرتو ایکس و گاما یکی از طرح هایی است که از جوانب گوناگون می تواند برای جامعه مفید باشد ، این طرح یک طرح خدماتی است و چون مخاطبانی خاص دارد بسیار حائز اهمیت است .
1 – 6 - وضعیت و میزان اشتغالزایی :
تعداد اشتغالزایی این طرح 12 نفر میباشد .
تاریخچه و سابقه مختصر طرح :
رادیوتراپی
رادیو تراپی عبارت است از استفاده از اشعه مخصوص برای از بین بردن رشد سلولهای سرطان.اما توجه به این نکته الزامی است که تمام سرطان ها با رادیوتراپی درمان نمی شود ...
،مثلا در سرطانهایی مثل لوسمی ( نوعی سرطان خون) که سلولهای سرطانی در کل گردش خون وجود دارند نمی توان از اشعه استفاده کرد. اما در تومورهای اندام های مختلف مثل تومور روده یا ریه از رادیوتراپی استفاده زیادی میشود. در واقع 60درصد از بیماران برای این قسمت از درمان ارزشی قایل نیستند و بیشتر تمایل به شیمی درمانی دارند.چون رادیوتراپی هنوز برای مردم کاملا" شناخته شده نیست و علت این عدم اعتماد آن است که کمتر مراکز درمانی رادیوتراپی مختص درمان سرطان ها در کشور وجود دارد.
رادیوتراپی معمولا بعد از انجام عمل جراحی سرطان به عنوان مکمل عمل جراحی و یا به طور مستقل بر روی بیماری انجام می شود.
مبنای این روش اثرات متقابل پرتوهای یون ساز با مواد و همچنین اثرات بیولوژیک این پرتوها می باشد.
در حال رادیوتراپی معمولا بعد از انجام عمل جراحی سرطان به عنوان مکمل عمل جراحی و یا به طور مستقل بر روی بیماری انجام می شود.
مبنای این روش اثرات متقابل پرتوهای یون ساز با مواد و همچنین اثرات بیولوژیک این پرتوها می باشد.
پیشرفت هایی در این زمینه در حال رخ دادن است که از آن جمله می توان از ایجاد روش های سه بعدی نام برد که توسط سی تی اسکن ابتدا نقشه تومور از جهات مختلف کشیده میشود و زمانی که اشعه داده میشود دقیقا" اشعه به خود تومور اصابت کرده و حتی زمانی که تومور تغییر جهت می دهد ، دستگاه نیز جهت خود را عوض می کند و باز دقیقا" به خود تومور اشعه داده می شود و اندام ها و سلول های اطراف از آسیب در امان می مانند و عوارض جانبی درمان به حداقل می رسد.
اما رادیوتراپی بر حسب محلی که رادیوتراپی می شود و طول زمان درمان و به تناسب برخی از عوامل دیگر می تواند منجر به عوارض زودرس و دیررس بشود. برای کنترل و مقابله با این عوارض آماده نمودن بیمار و فامیل او اهمیت زیادی دارد. برخی از عوارضی که در این بیماران ظاهر می شوند اصولا مربوط به عوارض کلی سرطان می باشد. به هر صورت مراقبت از بیمارانی که رادیوتراپی می شوند شامل مراقبتهای عمومی، مراقبتهای اختصاصی و مراقبتهای روانی می گردد.
مشکلات روانی این بیماران تا حد زیادی تابع مشکلات جسمی و عوارضی چون تغییر در شیوه زندگی، درد، خستگی، بی اشتهایی، سو تغذیه و فشارهای اجتماعی و اقتصادی می باشد و عکس العملهایی چون اضطراب و افسردگی را می تواند به دنبال داشته باشد. در صورتیکه تخمدانها و یا بیضه مستقیما تحت رادیوتراپی قرار گیرند موجب ناتوانی جنسی و نازایی می شوند.
رادیوتراپی روشی بسیار موثر است که اگر برخی باورهای غلط اجتماعی از بین برود،می تواند در بسیاری از موارد جایگزین شیمی درمانی شود.
استراتژی درمان سرطان
در درمان سرطان برای پزشک چهار وسیله وجود دارد. جراحی- رادیوتراپی- شیمی درمانی- ایمونوتراپی.
جراحی: درمان با جراحی بهترین درمان سرطان است، زیرا بیمار را از بیماریش جدا میسازد.مهمترین اندیکاسیون درمان جراحی در بیماری هائی است که موضعی است ولی برداشتن ناکامل یک تومور غیرقابل عمل(Inoperable) مقدار کل تومور را کم میکند و کمک بزرگی برای درمان بقیه تومور است.
نقش جراحی در درمان سرطان عبارتست از:
- بیوپسی تا تشخیص سرطان بتوسط آسیب شناس داده شود.
- جلوگیری از سرطان، با برداشتن ضایعاتی که بعدا سرطانی میشوند.
- برداشتن تومورهای موضعی( درمان قطعی).
- برداشتن مقداری از تومور تا آنجا که ممکن است تا حجم سلول سرطانی کاهش میابد.
- برداشتن متاستازها در تومورهای توپرکه گاهی بدرمان قطعی کمک میکند.
- جلوگیری از خونریزی، انسداد، زخم شدن و درد.
- برداشتن بعضی غدد دیگر برای اثرات هورمونی آنها.
تکنیکهای جراحی خاص نیز گاهی مفید است مانند تزریق داخل حفره ها (Infusion) تزریق داخل مجاری (Perfusion ) از بین بردن بافت با دارو( Chemosurgery)، از بین بردن بافت سرطانی با سرما (Cryotherapy) ، سوزاندن ( Cautery) و استفاده از اشعه لیزر(Laser). در بسیاری از تومورها در اولین مراحل آن درمان جراحی قطعی است و بعضی از آنها را میتوان به کمک رادیوتراپی نیز درمان قطعی نمود و یا آنکه از رادیوتراپی و شیمی درمانی برای از بین بردن بقایای تومور استفاده کرد. سرطانهای زیر بطور عمده باید اول جراحی شوند، اگرچه روشهای جدید کمتر جراحی را پیشنهاد میکند:
_ پستان، ریه، قسمت تحتانی مری، معده، روده کوچک، قولون، رکتوم، پانکراس، تخمدان، آندومتر، دهانه زهدان( درجه صفر "In situ" و درجه یک). فرج vulva، مهبل، کلیه، مثانه، پروستات، پوست، چشم، غدد بزاقی، لب ، زبان، حنجره، تیروئید، ملانوم بدخیم، سارکم های نسج نرم بدن و استخوان و مغز.
رادیوتراپی: رادیوتراپی با اشعه یونیزه کننده خود سلول را میکشد. همه نسوج به رادیوتراپی حساس هستند ولی سلولهای سرطانی حساسیت بیشتری دارند. رادیوتراپی در درمان تومورهای موضعی که حساس هستند، بکار میرود. البته بعضی از تومورهای موضعی با جراحی و یا رادیوتراپی یکسان درمان میشوند و انتخاب روش درمان باید برحسب تجربه، قابل دسترس بودن، زمان،هزینه درمان، نتایج بدست آمده از نظر عمل عضو پس از درمان، سن و وضع عمومی بیماران ارزیابی شود. رادیوتراپی در درمان سرطانهائی که حساس هستند، برای درمان قطعی بکار رفته است. رادیوتراپی میتواند به کمک جراحی بعضی تومورها را بهبود دائم بخشد و یا برای کم کردن حجم تومور در آن دسته از تومورها که حساس هستند بکار رود. تسکین درد، جلوگیری از انسداد یا شکستگی یا کم کردن فشار داخل مغز نیز از کمک های رادیوتراپی است. گاهی اوقات نیز رادیوتراپی برای توموری که قابل عمل نیست بکار میرود تا تومور بعد از رادیوتراپی قابل جراحی باشد. تومورهائی که بوسیله رادیوتراپی درمان قطعی میشوند، عبارتند از:
1- تومورهائی که شدیدا به رادیوتراپی حساس هستند: سمینوم Seminoma، دیسژرمینوم Disgerminoma تخمدان، تومور ویلمز( اغلب شیمی درمانی نیز بکار میرود)، این سه تومور از بافتهای جنینی ایجاد میشوند. تومورهای بافت های رتیکولوآندوتلیال هوچیکن، لنفوسارکم و سارکم یوئینگ ورتیکولوسارکم استخوان نیز بسیار حساسند و اغلب در درمان قطعی آنها شیمی درمانی نیز اضافه میشود. تومورهای بافت عصبی مانند نوروبلاستوم و رتینوبلاستم نیز بسیار حساسند.
2- تومورهائی که بطور متوسط حساس به رادیوتراپی هستند و اغلب با رادیوتراپی درمان قطعی نمیشوند و جراحی نیز در بسیاری از آنها به اندازه رادیوتراپی مفید است عبارتند از : مری دو سوم فوقانی، مقعد، دهانه زهدان، مهبل،مثانه، اورتر (Urthera) آلت، پروستات، حنجره،( بطور محدود) آدنوم هیپوفیز، مدولوبلاستمMedulloblastom ساقه مغز Brain Stem و رتیکولوسارکم که در این سرطان حساسیت به رادیوتراپی کم است ولی استفاده از آن گاهی مفید است.
درمان اساسی این دسته از سرطان ها جراحی است ولی رادیوتراپی میتوان بعنوان درمان کمکی استفاده کرد .رادیوتراپی در عود بیماری نیز به کوچک شدن تومور کمک میکند. این تومورها عبارتند از: پستان، ریه، رکتوم، تخمدان، آندومتر، فرج(vulva)، مهبل (vagina)، کلیه، بیضه، (تومورهای دیگر بغیر از سمینوم)، غدد بزاقی، سینوسها، سرطان پیشرفته حلق، حنجره، تیروئید و مجرای اشکی، سارکم های نسج نرم، گلیوم، تومور هیپوفیز و نخاع. در تومورهای سارکم اوستئوژنیک کندرو سارکم ملانوم بدخیم، آدنوکارسینوم پانکراس اثر قابل ملاحظه رادیوتراپی اتفاقی است.
شیمی درمانی: برا ی سرطانهای پیشرفته و یا متاستازهای متعدد بکار میرود زیرا تنها وسیله ایست که میتواند در همه جای بدن سلول سرطانی را نابود کند. شیمی درمانی قادر است بعضی از سرطانها را بکلی بهبود بخشد و نهایت تاثیر آن وقتی است که مقدار تومور کم باشد. درمان ایمنی Immune therapy براساس وجود آنتی ژن تومور و آنتی کور برعلیه آن استوار است. در تومورهای تجربی و تومورهای انسانی هردو آنتی ژن و آنتی کور تومورآل نشان داده شده است.
ایومونوتراپی بر اساس کینتیک Kinetic مشخص زرواور در Zero-order عمل میکند و این بدان معنی است که برای کشتن هر سلول تومورآل تعداد مشخصی سلول کشنده و مقدار مشخصی آنتی بادی لازم است. اهمیت آن از این جهت است که میتواند همه سلولهای تومورآل موجود را بکشد، بنابراین در بهبود نهائی موثر است.
داروهای شیمی درمانی از فرست اوردرکینتیک پیروی میکنند یعنی این که قادرند فقط درصدی از کل سلولهای تومورآل را از بین ببرند. تجربه نشان داده است که هرکدام از چهار روش جراحی، رادیوتراپی، شیمی درمانی و ایمنی درمانی میتوانند فقط تعداد کمی از سرطانها را بهبود بخشند. جراحی و رادیوتراپی توام با هم وقتی که درمان انتخابی است میتوانند یک سوم بیماران سرطانی را بهبود بخشند، در حال حاضر اثرات این دو درمان به حداکثر استفاده ای که ار آنها ممکن است رسیده است.
جراحی ممکن است در محل تومور اولیه نتواند مقدار میکروسکوپیک سلولهای سرطانی را از بدن جدا کند ویا در موقع جدا کردن تومور مقداری از سلولها در محل زخم پیوند شود.
رادیوتراپی ممکن است قسمتی از سلولهای مرکزی تومور را که در آن قسمت هیپوکسی وجود دارد باقی بگذارد ولی اغلب اوقات ضعف درمانی جراحی و رادیوتراپی بعلت متاستازهای کوچک میکروسکوپی است که در موقع درمان از نظر کلینیکی ناپیدا بوده است.
بدین دلیل شیمی درمانی و ایمونوتراپی برای این متاستازهای کوچک اهمیت بسیاری پیدا میکنند.
تصور میرود شیمی درمانی و ایمنی درمانی بلافاصله پس از جراحی و رادیوتراپی ممکنست بتواند بیماریی را که دارای متاستازهای بسیار کوچک است ، درمان قطعی کند. شیمی درمانی نمیتواند تومورهای بزرگ را که قسمت کمی از سلولهای آن در حال رشد هستند از بین ببرد و از طرف دیگر در تومورهای بزرگ قدرت نفوذ دارو به داخل تومور بسیار کم است.