پایان نامه بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌ های رشد ارقام بهاره کلزا

تعداد صفحات: 143 فرمت فایل: word کد فایل: 10003188
سال: 1384 مقطع: مشخص نشده دسته بندی: پایان نامه مهندسی کشاورزی زراعت
قیمت قدیم:۲۰,۹۰۰ تومان
قیمت: ۱۸,۸۰۰ تومان
دانلود مقاله
  • خلاصه
  • فهرست و منابع
  • خلاصه پایان نامه بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌ های رشد ارقام بهاره کلزا

    مقدمه:

     

    این روزها جمله «وابستگی 90 درصدی روغن، سرشکستگی ملی» به واژه ای تکراری تبدیل شده و در هر محفل و نشریه ای این کلمات به کرات بیان می‎شود. این جمله زمانی حیرت انگیزتر می‎شود که در کنار بحث خودکفائی گندم نیز قرار بگیرد. ایرانی که تا چند سال پیش بزرگ ترین وارد کننده گندم جهان بود طی چند سال، تنها چند سال، به خودکفائی رسیده و حتی زمزمه های صادرات نیز به گوش می رسد. مسئولان وزارت جهاد کشاورزی طی همین سالها با توجه به این موفقیت به فکر برنامه ریزی برای تأمین نیازهای کشور به دانه های روغنی از داخل افتاده اند تا شاید روزی هم بتوان از این سرشکستگی ملی رهایی یافت. این مدیران امیدوارند اجرای طرح ده ساله دانه‌های روغنی نیز مثل گندم باعث افتخار و مباحاتشان شود (ماهنامه روغن نباتی، 1383 الف). کشور ایران معادل 000، 800 ، 164 هکتار مساحت دارد که از این مقدار، 15 الی 18 میلیون هکتار شوره‌زار، 20 الی 22 میلیون هکتار بیابان و تقریباً یک میلیون هکتار نیمه خشک است. ایران با متوسط نزولات آسمانی 240 میلی متر که از یک سوم میزان نزولات سالانه جهانی (700 میلی متر) کمتر می باشد، دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است. در مناطق خشک، میزان باران سالانه، کمتر از تبخیر و تعرق بوده و بروز دوره خشکی در طول سال امری عادی است (کافی و همکاران، 1379 ب). تحقیقات انجام شده نشان داده است که متوسط افت عملکرد سالیانه به واسطه خشکی در جهان 17 درصد بوده که تا بیش از 70 درصد در هر سال می‎تواند افزایش یابد(Edmeades et al, 1994). با توجه به این موضوع کشاورزان و دست اندرکاران کشور، اصولاً باید با تلاش فراوان و مدیریت صحیح و اقتصادی منابع آبی و استفاده بهینه از آب در تولید هر چه بیشتر محصولات زراعی، مشکل غذایی جمعیت را رفع سازند. دانه های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز می باشند (شیرانی راد و دهشیری، 1381). دانه های روغنی به دلیل تولید روغن های با کیفیت بالا و درصد زیادی از اسیدهای چرب و مرغوب از اهمیت شایانی در تغذیه انسان برخوردارند (آلیاری و همکاران، 1379). در حال حاضر، مصرف سرانه روغن خوراکی کشور بیش از 16 کیلوگرم برآورد شده است. لذا با توجه به جمعیت کشور، نیاز به حدود یک میلیون تن روغن در سال می‎باشد که بیش از 90 درصد آن از طریق واردات تأمین می‎شود (شیرانی راد و دهشیری، 1381).میزان واردات روغن خام درسال 1382 درجدول (1-1) درج گردیده
    -است(ماهنامه روغن نباتی، 1383 ب). به این لحاظ، لزوم برنامه ریزی بلندمدت و منسجم با هدف نیل به خودکفائی در تولید روغن خوراکی غیرقابل انکار خواهد بود (شیرانی راد و دهشیری، 1381).

    جدول(1-1) - میزان واردات روغن خام در سال 1382.

    ردیف

    شماره تعرفه

    نام کالا

    وزن(کیلوگرم)

    ارزش دلاری

    1

    15071000

    روغن خام سویا

    777,431,497

    436,268,054

    2

    15091000

    روغن زیتون بکر

    802,482

    699,146

    3

    15111000

    روغن خام نخل

    53,108,436

    25,127,238

    4

    15121100

    روغن خام آفتابگردان

    183,477,357

    116,593,314

    5

    15122100

    روغن خام پنبه دانه

    4,647,000

    2,879,924

    6

    15141100

    روغن خام کلزا

    19,973,625

    12,374,815

    جمع

    1,039,440,397

    593,942,491

              مأخذ: (گمرک جمهوری اسلامی ایران)

     در حال حاضر سالانه 2/1 میلیارد دلار صرف واردات روغن نباتی و کنجاله سویا می‎شود و اگر روند کنونی مصرف و رشد جمعیت ادامه یابد، تا چند سال آینده سالانه دو میلیارد دلار صرف واردات روغن خوراکی خواهد شد (ماهنامه روغن نباتی، 1383 ب).

    در این میان، کلزا به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان روغنی برای کشت در شرایط آب و هوایی کشور مورد توجه قرار گرفته است. تولید جهانی روغن کلزا در مقایسه با دیگر روغن های گیاهی در مقام دوم بعد از روغن سویا قرار دارد و میزان آن بیش از 42 میلیون تن می‎باشد. همچنین، پس از استحصال روغن، کنجاله باقی مانده سرشار از پروتئین بوده و برای تغذیه دام مناسب است (آلیاری و همکاران، 1379). با توجه به اینکه در حال حاضر میزان روغن تولیدی در داخل کشور ناچیز بوده و عمدتاً با کشت گیاهان سویا، آفتاب گردان، پنبه دانه، بادام زمینی، زیتون و کنجد تأمین می‎شود و همچنین با عنایت به اینکه همه ساله مقدار قابل توجهی از زمین های آبی و دیم کشور به منظور تقویت بنیه خاک، بدون کاشت باقی می ماند، لذا کلزا بویژه نوع پائیزه آن با داشتن بیش از 40% روغن در دانه و در حدود 40% پروتئین در کنجاله، از لحاظ زراعی می‎تواند در تناوب با غلات که زراعت عمده کشور می باشد قرار گیرد و سهم ارزنده ای را در رفع کمبود روغن گیاهی موردنیاز کشور ایفا کند (احمدی، 1371). یکی از عوامل بسیار مهم که توسعه سطح زیر کشت و تولید موفقیت آمیز گیاه کلزا در کشور با خطر مواجه می سازد، کمبود رطوبت خاک در انتهای دوره رشد می‎باشد (شکاری، 1380). در دوره انتهایی رشد در فصل بهار در کلزا به دلیل همزمانی این گیاه با دیگر زراعت های اصلی از جمله غلات امکان فراهم نبودن آب (دوره خشکی) مهیاست. کم آبی از مهمترین عوامل محدود کننده رشد گیاهان و تولید آنها به حساب می‎آید و در حال حاضر، هیچ راه منطقی برای افزایش نزولات جوی در طول دوره های خشکی وجود ندارد. لذا بهترین راه مقابله با خشکی، به کارگیری عملیات زراعی مناسب و استفاده از ارقامی است که تحمل به خشکی بیشتری داشته باشند (احمدی و جاویدفر، 1379).

     

    فصل اول

     

     کلیات

    تاریخچه:

     

    کلزای روغنی مهم‌ترین گونه زراعی جنس براسیکا می‎باشد و به احتمال قوی فرم وحشی آن به اروپا و آفریقای شمالی محدود می‎شود (شیرانی راد و دهشیری، 1381). موردتوجه قرار گرفتن کلزا تنها در سالهای اخیر نبوده بلکه 2000 سال قبل از میلاد مسیح در نوشته های دوران قدیم از آن یاد شده است. در نوشته های باستانی که به زبان سانسکریت بوده ، دانه روغنی کلزا سارسون[1] نامیده شده است (عاشوری، 1380). در آثار به جا مانده از دوران نوسنگی در مصر، در نوشته های هندوها که از سال‌های 1500 تا 2000 قبل از میلاد به دست آمده و به ویژه در کتیبه های یونانی، رومی و چینی باقی مانده از سال‌های 200 تا 500 قبل از میلاد به گیاهان روغنی جنس براسیکا و ارزش دارویی آنها اشاره شده است. کشت تجاری کلزا از سال 1942 در قسمت شمالی آمریکا یعنی کشور کانادا شروع گردیده و امکان استفاده از روغن کلزا برای مصرف خوراکی در سال 1948 مورد توجه قرار گرفت و منجر به استخراج روغن خوراکی از کلزا در سال های 1956 تا 1957 گردید (شیرانی راد و دهشیری، 1381). کلزا نخستین بار در کانادا در سال 1943 به منظور روغن کاری ماشین بخار کشت شد (عزیزی و همکاران، 1378). در سال 1957 در کشور کانادا اولین کلزای روغنی با مقدار اندک اسید اروسیک اصلاح شد. با تولید روزافزون کلزا طی سال 1956 هزاران هکتار از اراضی کانادا به کشت این گیاه اختصاص یافت (رودی و همکاران، 1382). اپلیکویست (1972) اظهار داشته است که B.napus اولین بار در هلند و در قرن 17 به عنوان یک گیاه روغنی کشف شده است و سپس کشت آن به سایر بخشهای اروپا گسترده شده است. با کشف ویژگیهای غذایی مفید روغن کلزا وضعیت آن در سال‌های اخیر بهبود یافته است (عزیزی و همکاران، 1378). در سال 1974، رقم تاور[2] به عنوان اولین رقم دو صفر کلزا که هم میزان اسید اروسیک و هم میزان گلوکوزینولات آن پائین بود، معرفی شد. در سال 1981، تولید رقم های کلزا با میزان گلوکوزینولات بالا تقریباً متوقف گردید (شیرانی راد و دهشیری، 1381). در دو دهه گذشته، آزمایش‌های به نژادی و به زراعی متعدد و متنوعی در بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بر روی گیاه کلزا صورت گرفته و منجر به معرفی چهار رقم کلزای اصلاح شده با نام های زرگل، طلایه، استقلال و ساری گل شده است
    (شیرانی راد و دهشیری، 1381). در حال حاضر به واسطه مشکلاتی که در روش کشت متوالی گندم وجود دارد، نظر متخصصان محلی بر این است که باید در تناوب گندم از کلزا استفاده گردد (شهیدی و فروزان، 1375).

    کلیاتی درباره کلزا:

    کلزا با نام علمیL. Brassica napus با کمتر از 2% اسید اروسیک در روغن و کمتر از 30 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم وزن خشک کنجاله، نوع خاصی از کلزای روغنی می‎باشد که به کانولا معروف است. این دو خصوصیت دانه، روغن کلزا را برای تغذیه انسان و کنجاله را به عنوان منبعی با پروتئین بالا برای تغذیه دام مناسب کرده است (رودی و همکاران، 1382). B.napus کلزای معمولی است که عموماً در اروپا و کانادا کشت می‎شود و در کانادا به کلزای آرژانتینی معروف است، زیرا برای اولین بار از آنجا به کانادا وارد شده است (عزیزی و همکاران، 1378). کلزا دارای ارقام بهاره و پائیزه با عدد کروموزومی برابر 38 بوده و مهمترین گونه زراعی جنس براسیکا محسوب می‎شود. ارقام بهاره و زمستانه این گونه به عنوان منبع روغن گیاهی کشت می گردند، ولی ارقام زمستانه آن در شرایط آب و هوایی معتدل، خنک و رطوبتی حداکثر عملکرد دانه را تولید می‌کند (شیرانی راد و دهشیری، 1381؛ آلیاری و همکاران، 1379).

     

    گیاهان جنس براسیکا بر حسب میزان اسید اروسیک (اسید چربی که برای انسان و دام مضر است) به دو گروه عمده تقسیم می‎شوند. دسته اول که با علامت اختصاری HEAR[3] مشخص می گردند، روغن آنها دارای بیش از 5 درصد اسید اروسیک بوده و در صنعت لاستیک و پلاستیک سازی، صنایع شیمیائی، صنایع رنگ ، صابون سازی و همچنین به عنوان روان کننده در دستگاه‌های صنعتی و موتور جت ( به دلیل تحمل حرارت بالا) کاربرد دارند و مصرف خوراکی ندارند.دسته دوم که با علامت اختصاری LEAR[4] نام گذاری می‌شوند، روغن آنها با کمتر از 5 درصد اسید اروسیک، مصرف خوراکی دارند (شیرانی رادو دهشیری، 1381). اصطلاح کانولا به بذر یا فرآورده‌های بذری اطلاق می شود که حاوی کمتراز 2% اسید اروسیک در روغن خود و حاوی کمتر از 30 میکرومول بر گرم گلوکوزینولاتهای آلیفاتیک در کنجاله خود باشند
    ( عزیزی و همکاران، 1378). روغن کانولا یکی از مناسب‌ ترین روغن‌های خوراکی برای تأمین سلامتی انسان می‌باشد. پائین‌ بودن میزان کلسترول این نوع روغن به دلیل پائین بودن درصد اسیدهای چرب اشباع شده درترکیب آن مزیت فوق‌العاده ای برای این روغن نسبت به سایر روغن‌های نباتی محسوب می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد روغن کلزا، کلسترول خون را در افراد معمولی و افرادی که کلسترول خون آنها بالاست، کاهش می‌دهد. انجمن قلب آمریکا کاهش چربی های اشباع را در غذا توصیه نموده است، زیرا یک ارتباط مستقیم میان چربی‌های اشباع و بیماری کرونر قلب وجود دارد. بنابراین توصیه‌ جایگزین نمودن روغن کلزا با چربی‌های اشباع شده برای کاهش سطح کلسترول خون و احتمال بیماری کرونر قلب در عموم مردم صرفه جویی قابل توجهی در هزینه حفظ سلامت بهداشت عموم خواهد گذاشت
    (عاشوری ،1380). تکامل اصلاح کلزا از کلزای سنتی تا ارقام اصلاح شده به صورت زیر می‌باشد:

    کلزاهای سنتی (HEAR) هنوز هم تولید شده و حاوی 22 تا 60 درصد اسید اروسیک در روغن و 100 تا 205 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می‌باشد.

    ارقام یک صفر (LEAR) معمولاً واریته‌های کانادایی بوده و حاوی کمتر از 5 درصد اسید اروسیک در روغن و 100 تا 205 میکرومول گلوگوزینولات در هر گرم کنجاله می‌باشد.

    ارقام دو صفر: نوع تکامل یافته ارقام یک صفر بوده و حاوی کمتر از 2 درصد اسید اروسیک در روغن و 18 تا 30 میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله می‌باشد.

    ارقام سه صفر : نوع اصلاح شده ارقام شلغم روغنی بوده و اصطلاحاً به آنها Candle می گویند که دارای حداقل میزان اسید اروسیک، گلوکوزینولات و فیبر می‌باشند.

    در سال 1979 نام عمومی کانولا(Canola) در کانادا برای کلیه رقم های دو صفر منظور گردید. روغن کلزا در مقایسه با روغن های حاصل از دانه‌های آفتابگردان، ذرت، و سویا به دلیل حضور اسیدهای چرب اشباع نشده وفاقد کلسترول از کیفیت تغذیه‌ای بالایی برخوردار است. کنجاله کلزا با دارا بودن حدود 5/46 درصد پروتئین، 5/3 درصد چربی و 2/1 درصد فسفر قابل جذب نسبت به کنجاله سویا برتری نشان می‌دهد (شیرانی راد و دهشیری،1381). مقایسه اسیدهای چرب اشباع وغیر اشباع در انواع روغن‌های خوراکی در جدول (1-2) درج گردیده است (عاشوری، 1380).

  • فهرست و منابع پایان نامه بررسی اثرات تنش خشکی در مراحل انتهایی رشد بر صفات زراعی و شاخص‌ های رشد ارقام بهاره کلزا

    فهرست:

    چکیده......................................................................................................................... 1

    مقدمه.......................................................................................................................... 3

     

    فصل اول: کلیات........................................................................................................ 6

    1-1- تاریخچه............................................................................................................ 7

    1-2- کلیاتی درباره کلزا.............................................................................................. 8

    1-3- اهمیت وجایگاه کلزا در ایران.............................................................................. 10

    1-4- سطح زیرکشت، تولید وعملکرد کلزا در جهان و ایران........................................... 12

    1-5- ترکیب شیمیایی دانه کلزا..................................................................................... 14

    1-6- خصوصیات گیاه شناسی...................................................................................... 16

    1-6-1- ریشه........................................................................................................ 16

    1-6-2- ساقه......................................................................................................... 17

    1-6-3- برگ......................................................................................................... 18

    1-6-4- گل........................................................................................................... 18

    1-6-5- میوه.......................................................................................................... 18

    1-6-6- دانه کلزا.................................................................................................... 19

    1-7- مراحل فنولوژی.................................................................................................. 19

    1-8- اکولوژی کلزا..................................................................................................... 19

    1-9- کاشت .............................................................................................................. 22

    1-9-1- آماده سازی زمین....................................................................................... 22

    1-9-2- تاریخ کاشت.............................................................................................. 22

    1-9-3- میزان بذر وتراکم بوته................................................................................. 23

    1-9-4- عمق و ابعاد کاشت.................................................................................... 23

    1-9-5- روش کاشت............................................................................................. 23

    1-10- داشت............................................................................................................. 24

    1-10-1- نیازهای غذایی........................................................................................ 24

    1-10-2- علف‌های هرز......................................................................................... 24

    1-10-3- آفات و بیماری‌ها.................................................................................... 25

    1-11- برداشت.......................................................................................................... 26

    1-11-1- خرمن کوبی............................................................................................ 26

    1-12- انبار کردن....................................................................................................... 27

     

    فصل دوم : بررسی منابع.............................................................................................. 28

    2-1- تنش................................................................................................................. 29

    2-2- تنش خشکی یا تنش آبی.................................................................................... 29

    2-3- مکانیزم‌های مقاومت به خشکی............................................................................ 30

    2-4- تنظیم اسمزی..................................................................................................... 33

    2-5- تأثیر تنش خشکی بر رشد برگ........................................................................... 34

    2-6- تأثیر تنش خشکی بر رشد ساقه و برگ................................................................ 35

    2-7- عکس العمل کلزا در برابر تنش خشکی ورژیمهای رطوبتی.................................... 36

    2-8- تأثیر تنش خشکی بر عملکرد دانه........................................................................ 39

    2-9- تأثیر تنش خشکی بر اجزای عملکرد.................................................................... 41

    2-9-1- تعداد خورجین در گیاه بوته........................................................................ 41

    2-9-2- تعداد دانه در خورجین............................................................................... 42

    2-9-3- وزن هزار دانه............................................................................................ 43

    2-9-4- شاخص برداشت........................................................................................ 44

    2-10- تأثیر تنش خشکی بر صفات کیفی..................................................................... 45

    2-10-1- درصد روغن دانه.................................................................................... 45

    2-11- تجزیه و تحلیل رشد........................................................................................ 46

    2-11-1- تجمع ماده خشک................................................................................... 48

    2-11-2- شاخص سطح برگ.................................................................................. 49

     

    فصل سوم : مواد و روش ها........................................................................................ 51

    3-1- مشخصات محل اجرای آزمایش.......................................................................... 52

    3-2- مشخصات آزمایش............................................................................................. 52

    3-2-1- معرفی تیمارها........................................................................................... 52

    3-2-2- طرح آزمایشی........................................................................................... 53

    3-2-3- تجزیه آماری............................................................................................. 54

    3-3- عملیات زراعی................................................................................................... 54

    3-3-1- آماده سازی زمین....................................................................................... 54

    3-3-2- کاشت....................................................................................................... 54

    3-3-3- داشت....................................................................................................... 55

    3-3-4- برداشت.................................................................................................... 55

    3-4- برآورد شاخص های رشد................................................................................... 55

    3-4-1- نمونه برداری............................................................................................. 56

    3-4-2- تعیین سطح برگ........................................................................................ 56

    3-4-3- تعیین وزن خشک برگ و وزن خشک کل................................................... 56

    3-5- اندازه گیری صفات کمی..................................................................................... 56

    3-6- اندازه گیری صفات کیفی مورد مطالعه.................................................................. 58

    3-6-1- تعیین درصد روغن دانه.............................................................................. 58

    3-7- تعیین مراحل فنولوژیکی..................................................................................... 59

     

    فصل چهارم : نتایج و بحث......................................................................................... 60

    4-1- تأثیر تنش خشکی بر ویژگیهای مورفولوژیکی، ساختاری و زراعی.......................... 61

    4-1-1- ارتفاع بوته................................................................................................ 61

    4-1-2- تعداد شاخه فرعی در بوته.......................................................................... 64

    4-1-3- قطر ساقه.................................................................................................. 67

    4-1-4- طول خورجین ساقه اصلی.......................................................................... 70

    4-1-5- طول خورجین شاخه فرعی......................................................................... 73

    4-1-6- طول خورجین بوته..................................................................................... 76

    4-1-7- تعداد خورجین در ساقه اصلی.................................................................... 79

    4-1-8- تعداد خورجین در شاخه فرعی................................................................... 83

    4-1-9- تعداد خورجین در بوته............................................................................... 87

    4-1-10- تعداد دانه در خورجین ساقه فرعی............................................................ 91

    4-1-11- تعداد دانه در خورجین شاخه فرعی.......................................................... 94

    4-1-12- تعداد دانه در خورجین............................................................................. 98

    4-1-13- وزن هزار دانه......................................................................................... 102

    4-1-14- عملکرد دانه............................................................................................ 105

    4-1-15- عملکرد بیولوژیک................................................................................... 109

    4-1-16- شاخص برداشت..................................................................................... 113

    4-2- تأثیر تنش خشکی بر روی صفات کیفی............................................................... 116

    4-2-1- درصد روغن دانه....................................................................................... 116

    4-2-2- عملکرد روغن دانه..................................................................................... 120

    4-3- تأثیر تنش خشکی بر روی شاخص‌های رشد........................................................ 124

    4-3-1- وزن خشک کل گیاه................................................................................... 124

           4-3-1-1- روندتغییرات وزن خشک کل گیاه درشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی............... 124

           4-3-1-2- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول........ 125

           4-3-1-3- روند تغییرات وزن خشک کل ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی........... 126

    4-3-2- وزن خشک برگ....................................................................................... 128

        4-3-2-1- روند تغییرات وزن خشک برگ در شرایط آبیاری معمول و تنش کم آبی... 128

        4-3-2-2- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول...... 129

        4-3-2-3- روند تغییرات وزن خشک برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی........ 130

    4-3-3- شاخص سطح برگ.................................................................................... 131

           4-3-3-1-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام کلزادرشرایط آبیاری معمول وتنش کم آبی... 131

          4-3-3-2-روندتغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط آبیاری معمول...... 132

           4-3-3-3- روند تغییرات شاخص سطح برگ ارقام برتر در شرایط تنش کم آبی..... 133

    4-4- همبستگی ساده صفات مورد مطالعه...................................................................... 134

    4-5- نتیجه گیری کلی................................................................................................. 138

    4-6- پیشنهادات......................................................................................................... 139

     

     

    منبع:

    ندارد

ثبت سفارش
عنوان محصول
قیمت