پایان نامه مقایسه نظم جویی شناختی هیجانی ، تفکر مخرب و سازنده و حمایت اجتماعی ادراک شده در افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی

پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی

فصل اول

کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

اعتیاد یکی از مشکلات اساسی در جامعه است؛ مشکلی که میلیون ها زندگی را ویران و سرمایه های کلان ملی را صرف هزینه مبارزه، درمان و آسیب های ناشی از آن می کند . روزانه شمار زیادی از افراد به مصرف مواد روی آورده و دچار پیامدهای جسمانی، روانی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن می شوند. کشور ما نیز بنا به برخی دلایل فرهنگی، باورهای اشتباه و موقعیت جغرافیایی خاص، وضعیت مناسبی برای روی آوردن جوانان به اعتیاد دارد (خلعتبری و بازرگانیان، 1390).

اعتیاد و سوء مصرف مواد نتیجه عوامل اجتماعی، خانوادگی و شخصیتی است (لی بون، باسیوکس، استریل، تکو، هانسن و همکاران[1]، 2004)

از تبعات اعتیاد افت تحصیلی فرزندان، افزایش آمار طلاق و خشونت خانوادگی است (وست، 2006 ). مصرف مواد نه فقط سلامت فرد، بلکه سلامت خانواده و جامعه را نیز به مخاطره می اندازد و موجب انحطاط روانی و اخلاقی فرد م ی شود (پرویزی، احمدی و نیکبخت نصرآبادی، 2005 ). مارتین، وینبرگ و بیلر (2007) معتقدند که بسیاری از معتادان بر اثر تأثیرات مستقیمی یا غیرمستقیم مواد جان خود را از دست خواهند داد . بس یاری از پژوهش ها نشان داده اند که اختلال سو ءِمصرف مواد پیش آگهی نامطلوبی دارد و هزینه های درمانی هنگفتی را به خانواده ها و جامعه چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم تحمیل می کند. حداقل نیمی از افراد درمان شده تا 6 ماه بعد از درمان دوباره به این بیماری مبتلا می شوند و این میزان برای یک سال پس از درمان 75 درصد است (وزیریان و مستشاری، 2003 ). با توجه به تأثیر اعتیاد بر ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی، لزوم شناسایی عوامل پیش بینی کننده و پیشگیری کننده آن در افراد به خصوص نوجوانان و جوانان و پرورش عوامل محافظت کننده در برابر اعتیاد بیش از پیش احساس می شود.

از این رو هدف پژوهش حاضر مقایسه نظم جویی شناختی هیجانی، تفکر مخرب و سازنده و حمایت اجتماعی ادراک شده در افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی می باشد.

1-2- بیان مسئله

هیجان نقش مهمی در جنبه های مختلف زندگی نظیر سازگاری با تغییرات زندگی و رویدادهای تنیدگی زا ایفا می کند. اصولاً، هیجان را می توان واکنش های زیست شناختی به موقعیت هایی دانست که آن را یک فرصت مهم یا چالش برانگیز ارزیابی می کنیم و این واکنش های زیستی با پاسخی که به آن رویدادهای محیطی می دهیم، همراه می شوند (بابایی و همکاران، 1391). هر چند هیجان ها مبنای زیستی دارند، اما افراد قادرند بر شیوه هایی که این هیجان ها را ابراز می کنند، اثر بگذارند. این توانایی که نظم جویی هیجان[2] نامیده می شود، فرایندهای درونی و برونی است که مسئولیت کنترل، ارزیابی و تغییر واکنش های عاطفی فرد را در مسیر تحقق یافتن اهداف بر عهده دارد (پور آقارودبرده، 1389). بنابراین نظم جویی هیجان، یک اصل اساسی در شروع، ارزیابی و سازماندهی رفتار سازگارانه و همچنین جلوگیری از هیجان های منفی و رفتارهای ناسازگارانه محسوب می شود (بابایی و همکاران، 1391). این سازه یک مفهوم پیچیده است که طیف گسترده ای از فرایندهای زیستی، اجتماعی، رفتاری و همچنین فرایندهای شناختی هشیار و ناهشیار را در بر می گیرد (حسنی و همکاران، 1392). به عبارت دیگر، واژه نظم جویی هیجان مشتمل بر راهبردهایی است که باعث کاهش، حفظ و یا افزایش یک هیجان می شوند (حسینی المدنی و همکاران، 1391) و به فرایندهایی اشاره دارد که بر هیجان های کنونی فرد و چگونگی تجربه و ابراز آنها اثر می گذارد (فرانکن، 1392). از آنجایی که نظم جویی هیجان نقشی محوری در تحول بهنجار داشته و ضعف در آن، عاملی مهم در ایجاد اختلال های روانی به شمار می رود (مشهدی و همکاران، 1390)، نظریه پردازان بر این باورند، افرادی که قادر به مدیریت صحیح هیجاناتشان در برابر رویدادهای روزمره نیستند، بیشتر نشانه های تشخیصی، اختلال های درونی سازی[3] از قبیل افسردگی و اضطراب را نشان می دهند (هاشمی و همکاران، 1389).

از سوی دیگر فرض بر این است که افراد مبتلا به سوء مصرف مواد، مواد را به منظور مدیریت حالت های هیجانی نامطلوب مصرف می کنند، حالت های هیجانی که به خاطر مشکلاتی در فهم و برخورد مؤثر با آن هیجا نها، به طور غیر قابل کنترل تجربه می شوند (کارمن[4] و همکاران، 2013) در یک نگاه کلی می توان گفت که حالت های هیجانی (به خصوص حالت های هیجانی منفی) نقش مهمی در شروع مصرف مواد، تدوام مصرف و بازگشت دارند، به عنوان مثال پژوهش ها نشان داده اند که 32 درصد بازگشت پس از حالت های هیجانی منفی و 5 درصد پس از حالت های هیجانی مثبت اتفاق میافتد (گامفسکی و همکاران[5]، 2010). در این راستا، نتایج پژوهش های مختلف نشان میدهند که نظم جویی نامناسب هیجان ها یکی از عوامل آسیب شناختی اساسی در وابستگی به مواد، می باشد (جرمن[6] و همکاران، 2010). افزون بر موارد فوق، یافته های پژوهشی نشان می دهند که نشانه های نارسایی نظم جویی هیجان در الگوهای اختلال خوردن و سوء مصرف الکل تاثیر گذار است درواقع  این افراد به علت بی کفایتی در نظم جویی هیجان به منظور فرار از ضعف در مهارت های نظم جویی هیجان به مصرف افراطی غذا یا الکل روی می آورند. رابطه بین ناکارآمدی نظم جویی هیجان با سوء مصرف الکل و اختلال خوردن، توسط حساسیت به پاداش تعدیل میشود. در این زمینه اعتقاد بر این است که افراد دارای مشکلات نظم جویی هیجان و سطوح بالای حساسیت به پاداش، با احتمال بیشتری به مصرف مواد روی می آورند تا پریشانی ناشی از عدم نظم جویی هیجان را بهبود بخشند. بنابراین با توجه به مطالب فوق میتوان اذعان داشت که نظم جویی ناکارآمد تجارب هیجانی از هسته های اساسی سوء مصرف مواد و وسوسه مصرف است. در نتیجه مداخلاتی که بر تعدیل و مدیریت راهبردهای نظم جویی هیجان تأکید دارند، می توانند نقش مهمی در درمان، پیشگیری از بازگشت و بروز وسوسه داشته باشند (بابایی، 1391).

بنابراین می توان گفت، نظم دهی هیجان عاملی کلیدی و تعیین کننده در بهزیستی روانی و کارکرد اثربخش است و اما به طور اجمالی می توان اذعان نمود که افراد از روش های مختلفی جهت نظم جویی هیجاناتشان استفاده می کنند و یکی از متداولترین این روش ها استفاده از راهبردهای شناختی است. راهبردهای نظم دهی شناختی هیجان فرایندهای شناختی هستند که افراد برای مدیریت اطلاعات هیجان آور و برانگیزاننده به کار می گیرند و بر جنبه شناختی مقابله تأکید دارند (گامفسکی و همکاران، 2010) بنابراین، افکار و شناخت ها در توانایی مدیریت، نظم جویی و کنترل احساس ها و هیجان ها بعد از تجربه یک رویداد تنیدگی زا نقش بسیار مهمی دارند. ازجمله راهبردهای مقابله ای[7] مورد استفاده بعد از تجربه رویداد تنیدگی زا می توان به راهبرد ملامت خود، نشخوار گری، پذیرش، ملامت دیگران، فاجعه سازی و یا ارزیابی مجدد مثبت اشاره نمود که هر کدام پیامدهای خاص خود را خواهد داشت (مشهدی، و همکاران، 1390)

حمایت اجتماعی ادراک شده[8] از ارزیابی شناختی فرد از محیط و روابطش با دیگران شکل می گیرد. نظریه پردازان حمایت اجتماعی ادراک شده، بیان می کنند تمام روابطی که فرد با دیگران دارد حمایت اجتماعی محسوب نمی شود به بیان دیگر ارتباط اجتماعی منابع حمایت اجتماعی نمی باشد مگر آنکه فرد آن را به عنوان منبعی در دسترس یا مناسب برای رفع نیاز خود ادراک کند؛ بنابر این نه خود حمایت بلکه ادراک فرد از حمایت است که اهمیت دارد (گامفسکی و همکاران، 2010). یکی از نتایج حمایت اجتماعی ادراک شده مطلوب، سلامت روان قلمداد می شود بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، سلامت عبارت است از وضعیت کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط عدم وجود بیماری و نقص. پژوهش های بسیاری نشان از آن دارند که بهرمندی پژوهش های بسیاری نشان از آن دارند که بهره مندی از حمایت اجتماعی مطلوب، فرد را به سلامت جسمانی و بهزیستی روانی هدایت می کند (جرمن و همکاران، 2010). همچنین این اعتقاد وجود دارد که حمایت اجتماعی از جانب دوستان، خانواده و سایر افراد به کاهش فشار روانی منجر شده، بر سلامت روانی تاثیر می گذارد (پور آقارودبرده، 1391). حال توجه به این امر که فرآیند توقف سو مصرف مواد به شدت استرس آور می باشد (هاشمی و همکاران، 1389). حمایت اجتماعی ادراک شده با افزایش سلامت و روانشناختی فرد، همانند سپری علیه عود پس از درمان عمل می کند (نولن هوکسما و همکاران[9]، 2008) نیز به این نتیجه رسیدند که پرهیز از مصرف مواد به طور مثبت با دریافت حمایت اجتماعی در ارتباط است. نشان داده شده است که در طی مراحل ابتدایی درمان، حمایت دیگران جهت ترک مصرف از اهمیت زیادی برخوردار است (حسینی المدنی، 1391). البته برخی تحقیقات نیز نشان داده اند که حمایت اجتماعی همیشه پیش‌بینی کننده مراحل بهبودی نیست(هاشمی و همکاران، 1390).

از سویی دیگر یکی از عوامل مهمی که منجر به استرس می شود این است که به شیوه معینی در باره امور فکر می کنیم یعنی با یادگیری اینکه می توان به گونه متفاوتی فکر کرد می توان استرس را نیز کنترل کرد. یکی از نظریه های مهم در باره فکر کردن، نظریه انطباق است، انطباق یکی از تعدیل کننده های اصلی استرس در نظر گرفته می شود، از این رو بر اساس نظریه اپستاین افرادی که در کنار آمدن با استرس موفق ترند، معمولا سازنده تر فکر می کنند و افرادی که تفکرشان تخریبی است دچار استرس می شوند (فرانکن، 1392). از این رو اپستان و مایر برای آزمون این نظریه پرسشنامه ای به نام پرسشنامه تفکر سازنده[10] برای اندازه گیری توانایی های تجربی ابداع کردند. این پرسشنامه در مورد اینکه افراد هنگام برخورد با مشکلات روزانه به طور سازنده فکر می کنند یا مخرب، شاخصی فراهم می آورد. پرسشنامه دارای شش مقیاس انطباق هیجانی، انطباق رفتاری، تفکر طبقه بندی شده، تفکر خرافی، خوش بینی خام، و تفکر منفی است. دو مقیاس اول (انطباق هیجانی و انطباق رفتاری) بهترین شاخص برای انطباق هستند، چهار مقیاس باقی مانده (یعنی تفکر طبقه بندی شده، تفکر خرافی، خوش بینی خام و تفکر منفی) همه شاخصی از تفکر غیر انطباقی هستند. هیچ کدام از این چهار نوع تفکر، دیدی منطقی در مورد دنیا به ما ارایه نمی دهد(فرانکن، 1392).

به عبارت دیگر مطالعه مقیاس های تفکر سازنده شاخص هایی را در مورد تفاوت بین افراد با تفکر سازنده و افراد با تفکر مخرب نشان می دهد. تفاوت اصلی هنگام دریافت پیامدهای منفی رخ می دهد، هر دو گروه خواهان نتایج مثبت اند، اما افراد با تفکر مخرب، بعد ار دریافت پیامد منفی، بیشتر گرایش به تعمیم دهی بیش از حد نسبت به خود دارند، عزت نفس آنها کاهش می یابد، احساس افسردگی و نسبت به عملکرد آتی احساس درماندگی می کنند(فرانکن، 1392).

حال با توجه مطالب ذکر شده تحقیق حاضر در صدد پاسخ به این سوال می باشد که آیا نظم جویی شناختی هیجانی[11]، تفکر مخرب و سارنده و حمایت اجتماعی ادراک شده در بین افراد معتاد مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد و افراد عادی متفات است؟

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

افزایش سرسام آور مصرف مواد مخدر در جهان و قاچاق روزافزون این مواد، پیامدهای وحشتناکی به دنبال اورده است که مستقیماً نسل جوان و بشریت را تهدید می کند اعتیاد معضل بزرگ جوامع امروزی است پژوهش های بین المللی و ملی ضمن اثبات سیر صعودی ابتلاء به مصرف مواد مخدر و بویژه مصرف سیگار در بین نوجوانان و جوانان ، بر این نکته تاکید می کنند که انگیزه مصرف مواد مخدر از پیروی از عضو معتاد خانواده به سوی نقش گروه همسالان دچار تغییر الگو شده است(لیدا کاکیا،1389).

اعتیاد یک بیماری زیست شناختی، روان شناختی و اجتماعی است و عوامل متعددی در ایتولوژی سوءمصرف و اعتیاد موثر هستند که از جمله پرخاشگری شدید- اعتماد به نفس پایین، فقدان مهارت در رد پیشنهادی خلاف که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شود.

از این رو آشنایی با عوامل زمینه ساز و مستعد کننده‌ اعتیاد از دو جهت ضرورت دارد الف- شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامهای پیشگرانه لازم برای آنان و ب- انتخاب نوع درمان و اقدامهای خدماتی، حمایتی و مشاوره ای لازم ومتناسب برای معتادان (دلاوری و همکاران، 1388).

بنابرین شناخت راههای پیش گیری و درمان این ماده خانمان سوز که منجر به از بین رفتن منابع مالی خانواده ها و جامعه میشود و هچنین هزینه های سنگین(اقتصادی ،اجتماعی،انسانی  روانی و...) بر خانواده ها ،جامعه ،دولت تحمیل میکند،بنابرین لزوم انجام پژوهش های مختلف برای پیشگیری  و درمان و همچنین مبارزه با سیستم اعتیاد و کاهش اسرات مخرب(اجتماعی ، اقتصادی ، بین فردی،خانوادگی و...)  ناشی از تبعات اعتیاد  به وضوح احساس میشود. و انجام چنین پژوهش هایی به شناخت و کاهش هزینه های صرف شده برای مبارزه و درمان هچنین بهبود روابط بین فردی و خانوادگی و بسیاری از مسائل دیگر کمک خواهد کرد.

1-4- فرضیه ها

1-4- فرضیه کلی

1-نظم جویی شناختی هیجانی، تفکر مخرب و سازنده و حمایت اجتماعی ادراک شده در بین افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی متفاوت است.

1-4-2- فرضیه های جزئی

افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد نظم جویی شناختی هیجانی کمتری در مقایسه با افراد عادی دارند.

بین افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی از نظر تفکر مخرب و سازنده تفاوت وجود دارد.

بین افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی از نظر حمایت اجتماعی ادراک شده تفاوت وجود دارد.

1-5- اهداف پژوهش

1-5-1- هدف کلی

مقایسه نظم جویی شناختی هیجانی، تفکر مخرب و سازنده و حمایت اجتماعی ادراک شده در بین افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی.

1-5-2- هدف های جزئی

تعیین تفاوت نظم جویی شناختی هیجانی در بین افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی.

تعیین تفاوت تفکر مخرب و سازنده در بین افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی.

تعیین تفاوت حمایت اجتماعی ادراک شده در بین افراد معتاد مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد و افراد عادی.

1-6- تعاریف مفهومی و  عملیاتی متغیرها

تعریف مفهومی نظم جویی شناختی هیجانی: راهبردهای نظم جویی شناختی هیجان، به نحوه تفکر افراد پس از بروز یک تجربه منفی یا واقعه ی آسیب­زا برای آنها اطلاق می شود. نظم جویی هیجان­ها از طریق شناخت­ها، به طور جدایی ناپذیری با زندگی انسان مرتبط است. شناخت ها یا فرایندهای شناختی ممکن است به مدیریت و نظم جویی هیجان ها یا احساسات کمک کند، تا روی هیجان ها کنترل داشته و یا توسط آن ها در هم شکسته نشویم، برای مثال در حین تجربه تهدید یا وقایع فشار آور یا بعد از وقوع آنها (گارنفسکی و همکاران، 2001).

تعریف عملیاتی نظم جویی شناختی هیجانی: نظم جویی شناختی هیجانی نمره‌ایست که آزمودنی از پرسشنامه نظم جویی شناختی هیجان (CERQ) دریافت می کند

تعریف مفهومی تفکر مخرب و سازنده: تفکر مخرب و سازنده به نوع تفکر افراد اشاره دارد. معمولا افراد هنگام دریافت پیامدهای منفی خواهان نتایج مثبت اند، اما افراد با تفکر مخرب، بعد از دریافت پیامد منفی، بیشتر گرایش به تعمیم دهی بیش از حد نسبت به خود دارند، عزت نفس آنها کاهش می یابد، احساس افسردگی و نسبت به عملکرد آتی احساس درماندگی می کنند (فرانکن، 1392).

تعریف عملیاتی تفکر مخرب و سازنده: تفکر مخرب و سازنده نمره‌ایست که آزمودنی از پرسشنامه تفکر سازنده اپستان و مایر دریافت می کند.

لینک دانلود پروپوزال این پایان نامه